Seyid Rıza’nın mezar yeri açıklansın: Gidersem gözüm açık kalacak

Dersim Tertelesi’nin üzerinden 88 yıl geçmesine rağmen yaşamını yitirenlerin ve özellikle Seyid Rıza ile beraber idam edilenlerin mezar yerleri hâlâ açıklanmadı. Seyîd Rıza’nın torunu Zeliha Polat, devletin bu konuda hiçbir adım atmamasına tepki göstererek, “Ben ölürsem gözümüz açık kalacak” dedi.

Resmî kayıtlara göre yaklaşık 13 bin, bağımsız kaynaklara göre ise 70 bin kişinin öldürüldüğü Dêrsim Tertelesi’nin üzerinden 88 yıl geçti. 1937–38 saldırılarının ardından “isyan” gerekçesiyle yargılanan 74 yaşındaki Seyîd Rıza, yaşı küçültülerek idama mahkûm edildi. Oğlu Reşik Ûşen’in ise yaşı büyütüldü ve o da idam edildi. Seyîd Rıza, Reşik Ûşen, Ûşenê Seydî, Aliyê Mirzî Silî, Hesenê İvaîmê Qijî, Hesen Axa ve Fındık Axa; Xarpêt Buğday Meydanı’nda idam edildikleri 1937’den bu yana gizli bir yere gömüldü ve mezar yerleri hiçbir zaman açıklanmadı.

Katliama giden süreç

Cumhuriyetin kuruluş kadroları, Dêrsim’in Kürt-Alevi kimliğini dönemin asimilasyon politikaları açısından “tehdit” olarak tanımladı. Koçgirî İsyanı, ardından Şêx Saîd İsyanı ve ardından hazırlanan Şark Islahat Planı, Dêrsim’in hedef haline gelmesinin başlıca nedenleri oldu. Ankara hükümeti, vergi, asker toplama baskınları ve köylü kadınlara yönelik tacizler gibi yöntemlerle olası bir isyanın zemininin hazırlanmasını sağladı. 1937’de başlayan süreç, 1938’de geniş çaplı bir katliama dönüştü.

Seyîd Rıza, katliamın durdurulması için girişimlerde bulundu ancak “görüşme” vaadiyle Erzîngan’a çağrıldı ve 5 Eylül 1937’de yolda esir alındı. Ankara’dan özel görevle gönderilen İhsan Sabri Çağlayangil gözetiminde kurulan mahkeme tarafından idam kararı verildi. Seyîd Rıza ve arkadaşları, gizli bir yere gömüldü; mezar yerleri ise bugüne kadar açıklanmadı.

“Mezar yeri açıklansın” çağrısı

Torun Zeliha Polat, yıllardır sürdürdükleri mücadeleye rağmen hiçbir ilerleme sağlanmadığını söyleyerek:

“Her yıl aynı beklentiye sokuluyoruz ama hiçbir samimi adım atılmıyor. Bu yıl rahatsızlığım nedeniyle anmaya katılamadım. Umudum kalmadı. Barış konuşuluyor ama bizi ilgilendiren hiçbir konuda samimiyet yok. Biz acılarımızı yaşadık, bundan sonrası olmasın istiyoruz ama umutsuzum.”

“Gözümüz açık kalacak”

Polat, köylerine ve miraslarına yönelik uygulamaların da sürdüğünü ifade ederek şunları söyledi:

“Mezar yerlerini açıklamadıkları gibi, köyümüzün tüzel kişiliği yok edildi, Axdat adı silindi. Mezarlarımızın olduğu yerlerin yarısı hazineye devredildi. Bu şekilde yüzleşmekten kaçıyorlar. Ben ölürsem gözümüz açık kalacak.”

“Soyadımız kaybolmasın”

Katliamdan sağ kurtulan ailelerden Fidan Sezer ise babası Hıdır Yıldız’ın anlattıklarını aktardı. Köy halkının askerler tarafından topluca öldürüldüğünü söyleyen Sezer, babasının ve amcasının bu sahneyi uzaktan gördüğünü, gece boyunca saklanıp sabaha karşı kaçtıklarını anlattı. Sığındıkları köyde bir ağanın yardımıyla hayatta kaldıklarını belirterek:

“Ağanın nüfusuna alınmak isteniyorlar ama amcam ‘Soyumuz kaybolmasın’ diyerek kabul etmiyor.”

Saç örgüsünden teşhis

Yıllar sonra köyde hayvan otlatan birinin, toprak altında insan kemikleri ve örülü bir kadın saçı bulduğunu anlatan Sezer, şöyle devam etti:

“O saç hâlâ örülü duruyordu. Köylülerden biri, saçın kendi kardeşine ait olduğunu söyleyip bir tutamını sakladı. İnsanlar oranın akrabalarının mezarı olduğuna inanıp kurban kesti. O günlerde herkes büyük acılar yaşadı.”

Katliamdan sağ kurtulanların yakınları, Seyîd Rıza ve diğerlerinin mezar yerlerinin açıklanmasını ve devletin katliamla yüzleşmesini talep etmeye devam ediyor:

“En azından bir mezar yerleri olmalı.”

Kaynak: MA