İzol Aşireti: Tarihten Günümüze Bir Kültür ve Kimlik Mirası

Anadolu’nun kadim halkları arasında, derin tarihi, geniş coğrafi yayılımı ve zengin kültürel mirasıyla dikkat çeken İzol Aşireti, geçmişten günümüze uzanan güçlü bir yapıyı temsil ediyor. Fırat ile Dicle nehirleri arasındaki verimli topraklardan yükselen bu aşiret, yalnızca yaşadıkları topraklara değil; gönüllere de iz bırakmış bir topluluğun adıdır.

Bir Coğrafyanın Hikâyesi

İzol Aşireti’nin yaşadığı bölge, adeta doğa ile tarihin iç içe geçtiği bir tablo gibidir. Tektek, Susuz, Nemrut, Beydağları, Karacadağ ve Mazı Dağı gibi dağ silsilelerinin çevrelediği bu topraklarda; Çınar’daki Huri Deresi’nden tarihi Kömürhan Köprüsü’ne, Fırat ve Dicle nehirlerinin arasında kalan höyük ve mağaralara kadar çok sayıda kültürel ve doğal zenginlik yer alır. Tunceli Mazgirt, Malatya Kale, Diyarbakır, Siverek, Adıyaman, Mardin ve çevresinde konuşlanmış olan köylerde tarım ve hayvancılık hâlen önemli geçim kaynakları arasındadır. Badem, ceviz, zeytin, dut gibi ürünlerin yanı sıra koyun ve keçi sürüleriyle ekonomiye katkı sunulmaktadır.

Yayılış ve Nüfus

Bugün İzol Aşireti mensupları başta Urfa, Diyarbakır, Adıyaman, Malatya, Mardin, Gaziantep, Kilis, Elazığ olmak üzere; Suriye (Halep, Kamışlı, Şam, Golan) ve Ürdün (Amman, Salt) gibi yurt dışı şehirlerinde de yaşamaktadır. Tahmini nüfusları 200.000 ile 500.000 arasında değişmektedir. Ürdün kolunun önderlerinden Mehmet Ağa’nın, bir kan davası nedeniyle oraya göç ettiği rivayet edilir. Aşiret, zaman içinde birçok devlet adamı, diplomat, milletvekili, akademisyen ve iş insanı yetiştirmiştir.

Kahramanlık ve Direniş Geleneği

İzol Aşireti’nin tarihine adını altın harflerle yazdıran isimlerden biri de Bozan Ağa’dır. Fransız işgaline karşı Urfa’nın kurtuluşunda önemli rol oynamış, kardeşi Zülfikar Ağa ile birlikte İstiklal Madalyası almıştır. Anıtkabir’de fotoğrafı yer alır. Bozan Ağa; sade yaşamı, misafirperverliği ve barışsever tutumuyla halk arasında büyük saygı kazanmıştır. Onun torunları, bugün hâlâ bu geleneği sürdürmektedir.

İnsanlık Değerlerinin Temsilcisi: Hamık Ağa

Aşiretin bir diğer öne çıkan figürü Hamık Ağa, konukseverliği ve cömertliği ile tanınır. Kıtlık dönemlerinde tahıl kuyularını halka açması, misafirini memnun etmek için ölüm haberini gizlemesi, fakirlerle aynı sofraya oturması onun yüksek karakterini göstermektedir. Zor dönemlerde bile halkını yalnız bırakmayan Hamık Ağa, aynı zamanda başka aşiretlerin halka zulmetmesine karşı silahlı mücadelesiyle de bilinir.

Kültürel Kimlik ve Köken

İzol Aşireti üyeleri, köken olarak kendilerini ağırlıklı olarak Kürt kabul etmektedir. Kürtçe konuşurlar ve büyük kısmı Sünni Müslümandır. Ancak Dersim bölgesindeki İzollar, Alevi-Kızılbaş inancına sahiptir ve kendilerine Hizol derler. Bu yönüyle aşiret, etnik ve inançsal anlamda Türkiye’nin zengin mozaiklerinden birini temsil eder.

Bazı tarihçiler, aşireti Harzemşahlara ya da Avşarlara bağlasa da bu bilgiler net değildir. Aşiret mensupları, soylarını yerelden gelen anlatılarla sahiplenmekte; kendi tarihlerine, hikâyelerine ve kimliklerine sadakatle bağlı kalmaktadır.

Devletle İlişkiler ve Sürgünler

Cumhuriyet döneminde İzol Aşireti’ne mensup bazı şahsiyetler, siyasi nedenlerle sürgün edilmiş; Malatya, Adana, Çorum, Zonguldak gibi şehirlere gönderilmiştir. Hamık Ağa, 1936’da Çorum’a sürülmüş, oğlu Şükrü Ağa uzun süre cezaevinde kalmıştır. Ancak tüm baskılara rağmen aşiret kendi kültürünü, dayanışma ruhunu ve kimliğini korumayı başarmıştır.

Modernleşen Aşiret

Günümüzde İzol Aşireti yalnızca geçmişiyle değil, bugünkü dayanışma ağıyla da dikkat çekmektedir. Kurulan İZOL-DER (İzol Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği) başta olmak üzere birçok sosyal yapı sayesinde öğrencilere burs verilmekte, yoksullara yardım yapılmakta, aşiret üyeleri arasında dayanışma güçlenmektedir. Farklı siyasi görüşler olsa da birlik ruhu daima korunmaktadır.

Tarihten Notlar

Evliya Çelebi, Seyahatnamesi’nde İzol Aşireti’nden bahseder; 1600’lü yıllarda Urfa’dan Darahini’ye geldiklerini, misafiri olduğunu aktarır. 4. Murat’ın Revan Seferi’ne katıldıkları, Pazuki aşiretine karşı savaştıkları; Cizre mirleri Bedirhaniler ve Milli Aşireti ile ilişkileri Osmanlı arşivlerinde yer alır. Bugün hâlâ mühürlü aile belgeleri ve soy kütükleri 1159 Hicri tarihine kadar uzanır.

Bir Halk, Bir Kültür, Bir Aile

İzol Aşireti, Anadolu’nun çok katmanlı tarihsel dokusunda kendine özgü bir yer edinmiştir. Sadece bir aşiret değil, bir kültür taşıyıcısı, bir halk hafızası, bir dayanışma ve merhamet modeli olarak öne çıkar. Coğrafyasından gelen dirençle, tarihinden aldığı gururla ve insanlık değerleriyle ördüğü bağlarla; geçmişten geleceğe uzanan köklü bir ailedir.