Ay yüzyıllardır insanlık için sadece gökyüzündeki bir cisim değil; aynı zamanda gizemli, zaman zaman korkutucu ve etkileyici bir doğa olayı olarak görülüyor. Özellikle dolunay döneminde insanların daha gergin, agresif ya da uykusuz olduğu sıkça dile getirilirken, bu inanışlar bilimsel gerçeklerle ne kadar örtüşüyor? İşte dolunayın psikoloji üzerindeki etkilerine dair bilimsel bulgular ve mitlerle gerçekler arasındaki farklar…
Dolunay İnsanları Daha Mı Agresif Yapar?
Antik çağlardan bu yana birçok kültürde, dolunayın insanlar üzerinde etkili olduğuna inanılmıştır. Latince “luna” kelimesinden türeyen “lunatik” (deli) terimi bile bu inancın kökenlerini gösterir. 1970’lerde psikiyatrist Arnold Lieber, ayın vücuttaki sıvıları etkileyerek agresyonu artırabileceğini öne sürse de, modern araştırmalar bu iddiaları destekleyecek net kanıtlar sunmamaktadır.
Dolunay Uyku Kalitesini Gerçekten Bozuyor mu?
Dolunayın uyku düzeni üzerindeki etkisi daha somut bulgularla incelenmiştir. Araştırmalar, özellikle dolunay öncesi gecelerde uykuya dalmanın gecikebileceğini ve toplam uyku süresinin kısalabileceğini ortaya koymaktadır. İlginç bir şekilde, bu durum cinsiyete göre de değişiklik göstermektedir:
Kadınlar, dolunay zamanlarında daha az uyur ve daha az REM uykusu alır.
Erkeklerde ise REM uykusu artış gösterebilir.
Ancak bu konuda çelişkili bulgular da mevcuttur. 2015 yılında yapılan büyük bir çalışmada, dolunayın uyku üzerinde anlamlı bir etkisi olmadığı belirtilmiştir.
Ayın Ruh Haline Etkisi: Gerçek mi, Algı mı?
İnsan vücudu biyolojik ritimlere (özellikle sirkadiyen ritme) bağlı olarak çalışır. Bu ritimler, sadece uyku düzenini değil; ruh hali, hormon salınımı ve genel psikolojik durumu da etkiler. Bazı gözlemler, dolunayda acil servis başvurularında ya da psikiyatrik şikâyetlerde artış olduğunu öne sürse de; 2017 ve 2019’da yapılan büyük çaplı analizler, bu iddiaları destekleyecek bilimsel veriler sunmamıştır.
Bipolar Bozukluk ve Ay Döngüsü Arasındaki Bağlantı
Ay döngüsünün genel nüfus üzerinde belirgin bir etkisi bulunmasa da, bipolar bozukluk hastalarında farklı sonuçlar gözlemlenmiştir. 17 kişilik bir araştırma grubunda, hastaların depresyon ve mani evreleri arasında geçişlerinin ayın evreleriyle senkronize olabileceği tespit edilmiştir. Bunun nedeni net olarak bilinmemekle birlikte, sirkadiyen ritimlerdeki sapmalar ve uyku değişimleriyle ilgili olabileceği düşünülmektedir.
Dolunayın Etkisi Bilim mi, Efsane mi?
Dolunay, kültürlerde derin izler bırakan sembolik bir figür olsa da, bilimsel olarak insanların davranışları, ruh halleri veya sağlık durumları üzerinde ciddi ve kalıcı etkiler yarattığına dair güçlü kanıtlar bulunmamaktadır. Ancak bazı bireylerde, özellikle psikolojik hassasiyeti olanlarda dolaylı etkiler görülebilir.
