Bir halkın giyim kuşamı, o halkın derin hafızasıdır. Ancak ne yazık ki son yıllarda sıkça karşılaştığımız, her alanda Dersim’i “Tunceli” yapma çabaları gün geçtikçe hızını artırıyor. Bunun en son örneği ise “Kaleden Podyuma Bir Pertek Rüyası” adlı defiledir. Yaklaşık 36 yıldır aktif olarak moda sektöründe emek veren biri olarak, defileyi izlerken çok üzüldüğümü belirtmek isterim. Yapılan iş, emek açısından saygı gösterilecek bir çalışma; ancak üstlendiği misyon, kabul edilebilir gibi değil.
Yapılan çalışmanın Dersim’in inancı, itikadı, kültürü ve giyim kuşamıyla hiçbir ilgisinin olmadığı açık ve nettir.
Dersim – Reyê Heq inancı ve itikat kültürümüzün oluşumunda ve toplumsal yaşamımızda, kadının ve kadının taşıdığı her aksesuarın bir anlam dünyası vardır. Kadın bu aksesuarlarla anlam dünyasıyla bütünleşmiştir.
Bu anlam dünyası bilinmedikçe, tüm bunlar yalnızca şekilsel olarak bir giysi gibi görülür. Kadim kültürümüz, inanç ve itikat boyutundan koparılarak yalnızca bir giysi olarak bize dayatılmaktadır. Bugün yapılmak istenen de tam olarak budur!
Dersim kadınının (qum, kufî) külahı vardır. Her sabah uyanır uyanmaz, ilk işi bir sanatkâr titizliğiyle önce qumunu bağlamaktır. Ardından sırasıyla kufî, yedi renkli puşî ve en üste de barışın simgesi olan “çitiya spî” yani beyaz yazmasını bağlar.
Dersim kadınının qumunu tanımak, Dersim adaletini tanımaktır. Bir kavgada kadın, başındaki beyaz (çitî) yazmasını yere attığında, ne olursa olsun kavga sona erer. Eğer kadın başında siyah çitîyle dolaşıyorsa, o toplumda barış hâlen sağlanmamıştır.
Dersimli kadının yedi renkli puşîsi vardır ve bu puşînin ana rengi siyahtır. Siyah renk; soykırımı, baskıyı ve zulmü temsil eder.
Siyahın içindeki gökkuşağı renkleri ise direnişi ve mücadeleyi simgeler.
Dersimli kadının giydiği şalvarın kalıbı farklıdır; yani (nawranî) ağı düşüktür, renkleri doğayla uyumlu ve cıvıl cıvıldır.
Dersim kadınının belinde (qeji) yani (pışta xade) —Hakk’ın kemeri— bulunur. Gökkuşağının adı Pışta Xade’dir. Hakk’ın kemerini beline bağlayan kadın dokunulmazdır. Rızalığı olmadan, eşi dahi ona dokunamaz (desgırtisi).
Dersim – Reyê Heq inanç ve itikat kültür boyutuyla kadını, onun kıyafetlerini ve taktığı aksesuarları değerlendiremezseniz;
Dersim kültürünü ve mana dünyasını anlayamazsınız.
Dersim’le ilgili hangi alanda olursa olsun bir iş yapılacaksa, mutlaka Dersim’in mana dünyasını, kültürünü, inancını ve yaşamını anlamadan yola çıkılmamalıdır.
Dersim’in tanrıçalarına aşk ile…
