Budelayê Dersîmî

Budelayê Dersîmî royê Dersîmî yê. Ê kî jê hardo dewres, qanûn ronayoxû ra qe has nêkenê.

  “Kamîlîye, goynayişê bomên a…”

Erasmus.

Dersîm çiqaşê eve kowûnê xo, çemûnê xo, jîyar û dîyarûnê xo, sefkanûnê xo û hunermendûnê xo namdar o hondê kî eve budelawûnê xo namdar o. Helvet wendoxê çimrakerdeyî, ferqê  “bomî” û  “budela” zonenê. Xêxê ma estê, hama bom nîyê. Çike ê hete ra kî welathaskerdox ê. Tayê waxtî nîyadame ke zulimkarûnê 12 êlule do pêro, tayê waxtî nîyadame ke serva neheqîyên, xo soyno çêverê dewlete. Budelayê Dersîmî royê Dersîmî yê. Ê kî jê hardo dewres, qanûn ronayoxû ra qe has nêkenê. Budelayê Dersîmî pereyê her kesî nêguretê, sifreyê her kesî de ronênîştê. Êtacê xo ra jêde kesî ra çîye nêgureto. Nê sevevû ra; welatê ma de xêxê ma, budelayê ma estê, hama bomê ma çîn ê!

SEY UŞÊN

Sey Uşên, serra 1930î de dewa Mazgêrd-Balişêr de amewo rîyê dîna. Nameyê xo wo resmî; Huseyîn Tatar o. Sey Uşên aşîra kuresizû ra bîyo. Tayîne ra gore; 1938î de çêyê ey kî bomba kerdo ora dima xo sas kerdo. Hata wertê 1950î dewa xo de weşîya xo ramita. Vatena naskerdoxûnê ey ra gore; kam ra ke has kerdo teyna înû de movet kerdo, zovîna kes ra çîye kî nêwaşto. Serva na xerîvêna ey, sarê Dersîmî  ey ra zaf has kerdo. Kamî dest ra çiqaşe ke amo do werdêne, simitêne. Sey Uşên her roze fîlîska cinita, fetelîyo. Zafê tenewû ci rê ca dîyo, hama ey qewul nêkerdo. Zimiston de bîla tevera kuto ra.

Sey Uşên, derbeya 12 êlule ra dima vejîyo tever ke zerê sûke de kes çîn o. Na hal ser o zaf terso. Henî zonito ke xezevtulayêna 38î reyna nanîya ro. Vênitoxû ra gore; dest de eve kemerû galimê qereqolî kerdo, zirço: “Sima qomê ma rê se kerd? 38 reyna na ro çik o? Sima qomê mi kotî de kişt?”

Ti key mirena? deyin kam ke pêskarê ci bîyo, nata vato: “Ez henî qolalîye ra nêmiren. Hama henî zonen ke merdena mi eve destê jû bomî ra bena.” Raşt henî kî bîyo. Serva gurenayis tevera jû malimo şîzofren amo Dersîm. Kemera destê ey ra kişîyo. Merdena ey, sarê Dersîmi zaf kerda mirozin. Meyîtê ey ser o tayîne ra gore; 10 hazar însonî amê pêser. 1995ine de serekê beledîya; Mazlum Arslan ve mebusê Dersîmî; Qamer Genç, serva ey heykelê ey danê viraştayêne. Tirkîya de teyna jû heykelê budela virajîyo, o kî Dersîm der o. Yanê Sey Uşên merdene xo ra dima kî jûkek o! Ewro kam ke şêro sûka Dersîmî heykelê Sey Uşên vêneno. Teyna ney ra kî nêmendo, nameyê ey ser o Ferhat Tunç kî jû kilame vate: “Ax bira bira, birayê Dersîmî/ Ahı divana kaldı/ Adı Sey Uşên…”

BAVA BERTAL

Çimê sarê Dersîmî de cayê Bava Bertal kî zovîna wo. Bava Bertal serra 1933yine de dewa Kaykan (Baylık) de amewo rîyê dîna. Bava Bertal kuresiz bî. Zaf derg bî, deva –deve 2 metre bî. Zaf rindek dawul cinitêne. Qomê xo ra jû kî cixara xo ra zaf has kerdêne. Jêde verê dukanû de movet kerdêne. Raye de pil-qiz kamî ke dîyene, lew nayêne destê pêrune. “Ala çiralixê mi bi dê” vatêne.

Alvozûnê xo de ya kî xortû de ke nîştene ro zaf yaranîye kerdêne. Jêde mamurûnê dewlete ser o leqe kerdêne. Sarê Dersîmî hem nê leqîyû rê hem kakazêna ey rê hem kî milqûnê ey rê zaf huyayênê.

Bava Bertal ser o, zaf meselî vajîyê. Nînû ra çand tenî raştê ya kî jûrê nêzonême, hama henî aseno ke nê jêderî miradê Dersîmîjû vanê. Çike nê meselî jêde eskerû, polîsû ya kî mamûrê bînû serê vajîyê. Helvet her dem Bava Bertal kuto ra ser! Tayîne de, qerqesunû rê eskerîye ra  xeleşîyo, tayîne de şîyazetê polîsû ra sare rep vejîyo… Henî aseno ke kam ke çitur nîyado, Bava Bertal henî dîyo!

Bava Bertal, 79 serrî de 21 nîsane 2012 de şî heqîya xo. Deva-deve 5 hazar însonî serva oxir kerdena ey ameybî têlewe. Hata dewa ey Keykan tey şî. Çike o çimê Dersîmîjû de budelawo peyên bî!

*Bu makale hazırlanırken; Sennur Sezer’in, “Dersim’in Divaneleri” başlıklı yazısından (evrensel.net 20 Austos 2015), dersim37-38.org de 4 Ocak 2015 çıkan “Seyuşen” yazısından ve ozgurdersim.com da Ali Doğan tarafından, “Bir Bava Bertal Hikayesi” başlığı ile 24 Nisan 2012 de yayınlanan yazısından da yararlanılmıştır.

Daimi Doğan