Dersim’in, Dersim’deki yaşamın, inanç ve kültürel yapısının her boyutuyla yazılması gerektiğine inananlardanım. Ancak o zaman bu coğrafyayı eksiksiz olarak anlamış oluruz. Hatırı sayılar çalışmalar bir bir gün yüzüne çıkıyor. Sanat ve edebiyat alanından tutun da, inceleme ve araştırmalara kadar uzanıyor bu liste. Devrim Tekinoğlu ve Annika Törne’nin ’nin Pertek/ Dersim’in Giriş Kapısı çalışması da bu çalışmalardan.
Açıkçası Dersim’in en küçük biriminden anlatılması gerektiğini düşünenlerdenim. Bu nedenle elimizdeki çalışma kıymetli. Küçük bilgilerle donatılmış bir fotoğraf albümü. Hatta bir gezi rehberi. Ama donanımlı ve geniş bir gezi rehberi. Tadımlık bilgiler, onlara eşlik eden fotoğraflarla bir Pertek gezisinin içindesiniz ve çıkmayı da düşünmüyorsunuz. Bu tadımlık bilgilerden köylerdeki tarihsel izleri, yemek kültürünü, mezarlık figürlerini, türküleri, aşıkları, kale, cami, kilise, köprü, höyük gibi kültürel varlıkların bugünlere kadar gelme hallerini görmek mümkün. Bana göre bu görsel gezinti inanç yerleri, yani ziyaretgahların öyküleriyle daha da anlamlı olacaktı. Ancak varsın tek kusuru bu olsun bu çalışmanın.
Neredeyse her köy hakkında bir bilgi var. Anladığım kadarıyla köylerin tarihsel dokusu dikkate alınarak bir seçim yapılmış. Önem ve tarihsel izlek dikkate alınarak bir yol haritası çıkarılmış. Pertek, Çemişgezek ve Mazgirt tarihsel anlamda önemli yerler. Dersim’in arkeolojik anlamda önemli yerleri. Kaleler, köprüler, höyükler…
Pertek kitabıyla burasının ne denli önemli bir merkez olduğunu bir kez daha anlıyoruz. Devrim Tekinoğlu ve Annika Törne güzel ve başarılı bir çalışma ortaya koymuşlar. Emeklerine sağlık. Fotoğraflar da ayrı bir değer katmış kitaba.
Bu yazıyı kitaplar üzerinden sürdüreceğiz. Toprağına Tutunanlar, Hasan Sağlam’ın daha önce yayımladığı ve büyük ilgi gören Yasak Mıntıkanın Çocukları romanının devamı. O da ikinci baskısıyla birlikte raflarda. Yani Yasak Mıntıkanın Çocukları ve Toprağına Tutunanlar birlikte okurların karşısında. Sağır ve dilsiz Sultan’ın ana eksende olduğu bir sürgün hikayesiydi Yasak Mıntıkanın Çocukları. Terteleden geriye her ne kalmışsa yaşamda, onunla varlar ve onunla hayata asılmışlardır romandaki karakterler. Sonrası dönüş ve toprağa tutunma hikayesidir.
Gerçek ve gerçek olmayan iç içedir Toprağına Tutunanlar’da. Masumiyet ve kötülük zaman zaman yer değiştirmektedir. Geri dönüş ve kimlik mücadelesi vardır. Aşk ve devrim vardır. Dersim vardır, İstanbul vardır. İnat ve direniş vardır.
Hasan Sağlam, müzikal yaşantısına, sanatçı kimliğine iki roman ve bir de şiir kitabı doldurarak iyi bir edebiyatçı olduğunu da ortaya koymuştur Toprağına Tutunanlar romanıyla. Her roman bir sonrakini besler ve bir sonrakine iyi yollar açar. Hasan Sağlam şiirsel dil ve müzikal ahenkte diretmelidir. Zira her öykünün kaynağı bir masala, bir mesele çıkar. Bu topraklarda bitmeyen de odur.
Konuşacağımız üçüncü kitap, Mahir Çiçek’in Bölünmüş Haritalara Ağıt. Mahir Çiçek’in ilk iki kitabı kendi ana dilinden yazılmış şiirlerden oluşuyordu. Bu kez Türkçe şiirleri ile karşımızda. Derdi olan bir şair Çiçek. Dedesinin dizindeki keman gibi sahici bir dille örüyor dizelerini. Şiirlerinin bir tarafı Kedere değse de, umuda ekmek bandırarak güzelliklere çıkıyor diğer tarafı. Zaten şiir biraz da bu değil midir?
Ağulu binbir masalın içinden geliyorsun
Belinde sıkıca sarılmış kuşağın
İçinde köstek saatin
Gümüş tabakan ve elindeki muhtar çakmağı
Aklın benden uzak keskin bir bıçak
Sadece sen ve anlattığın masalların sesi
Dedem b enim, vicdan dilim
Yüreğimde hasret kabartısı bir yaşam
Kapatıyorum usulca gözlerimi
Dedem, rüyamın efendisi
Elbette bir bahçede benim de açan güllerim vardır, dizesi Mahir’in hayata dair bir serzenişidir. Ödeşme itirazıdır bir anlamda. Kalabalıklar ortasında yalnızlığı yaşayan bir şairin dik durması ve mücadelesidir. Şiir, isyana değen diliyle büyür. Bu isyan sadece topluma karşı değil, içindeki kalabalıklara da karşı büyütülen bir isyanıdır. Mahir içindeki kalabalığı silkelerken, yalnızlığına da ağıtlar yakmaktadır.
Zehirli bir yılan çökmüş ciğerlerime
Dirhem dirhem
Gün be gün tükenmekteyim
Bu yazıda yüzümüzü Dersim’in üç değerine çevirdik. Pertek bir albümden öte, köklere sığınma kitabıdır. Toprağına Tutunanlar sessizliği yırtıp, parçalama kitabıdır. Ağıtlara Bölünmüş Zaman ise bir şairin çığlığından yayılan vicdan kitabıdır. Üçünün de yolları açık olsun.
Pertek, Dersim’in Giriş Kapısı, Devrim Tekinoğlu/ Annika Törne, Fam Yayınları
Toprağına Tutunanlar, Hasan Sağlam, Totem Yayınları
Bölünüş Haritalara Ağıt, Mahir Çiçek, Totem Yayınları
