Doğu Anadolu Fay Zonu nedir, nerelerden geçiyor, uzunlukları kaç km: Dersim ve Elazığ’ı nasıl etkileyecek?

DERLEME: DERSİM GAZETESİ

Dersim çevresindeki iki ana fay kolundan ve ara faylardan dolayı, zaman içinde, ilçeleri veya komşu illerde yaşanan önemli depremler dolaysıyla deprem riski yüksek illerden birisi konumunda.

Araştırmalara göre Doğu Anadolu Fay (DAF) zonu üzerinde oluşabilecek depremlerin de önemli yıkımlar oluşturabileceği bilimsel bir gerçek olarak biliniyor.

Tarihsel kayıtlarda DAF üzerinde önemli yıkımlara yol açan depremlerin yaşandığı biliniyor. Örneğin, 1789’da gerçekleşen depremde Elazığ ve Tunceli çevresinde büyük yıkımlar yaşandığı ve 51 bin kişinin hayatını kaybettiği tarihsel kayıtlarda yer alıyor.

Nüfus artışı ve köyden kente göç nedeniyle kentlerin gelişim alanlarının ve yeni yerleşim alanlarının seçiminde deprem riski ve zemin özelliklerinin yeterince dikkate alınmadığı düşünüldüğünde,
olabilecek yeni depremlerin tarihte yaşananlardan çok daha büyük kayıplara yol açacağı açık.

DOĞU ANADOLU FAYI NEDİR, NERELERDEN GEÇİYOR?

Doğu Anadolu Fay Zonu (DAFZ), Doğu Anadolu’da ki Karlıova’dan başlayan ve 580 km uzunluğu boyunca Antakya’ya doğru uzanan 4-25 km genişlikte olan bir deformasyon kuşağıdır. Yaklaşık iki
milyon yıldır hareket ettiği bilinen, sol yanal atımlı DAF’ in bugüne kadar 15 km’ lik yanal öteleme
yapmış olduğu yani fayın yıllık kayma hızının 7.9 mm/yıl olduğu tespit edilmiştir. Karlıova-Antakya arasında DAF, belirgin sol yanal atımlı altı ana faydan oluşur.

Karlıova-Antakya arasında DAF zonunun her bir depremde kırılması beklenen belirgin bölümleri (segment) şunlardır:
1- Karlıova-Bingöl fayı; 65 km uzunluğundadır.
2- Palu-Hazar fayı; 50 km uzunluğundadır.
3- Hazar-Sincik fayı; 85 km uzunluğundadır.
4- Çelikhan-Gölbaşı fayı; 50 km uzunluğundadır.
5- Gölbaşı-Türkoğlu fayı; 90 km uzunluğundadır.
6- Türkoğlu-Antakya fayı; 145 km uzunluğundadır.
3

DAF boyunca bu segmentlerde büyüklüğü 6.7 ile 7.8 arasında değişen birçok deprem gelişmiş ve
ağır hasarlara neden olmuştur.Tarihsel deprem kayıtları, DAF’ın farklı bölümleri üzerinde son yüzyıldır büyük yıkıcı depremlerin gelişmediğini, dolayısıyla fay zonunun gelecekte olacak yıkıcı depremlerin riski altında olduğunu göstermektedir.

DAF’ın Gölbaşı-Türkoğlu fayı boyunca 1513 yılından bu yana büyük ve yıkıcı deprem olmamıştır.
Bu verilerin doğru olduğu kabul edildiğinde Gölbaşı-Türkoğlu fayı ve Palu-Bingöl arasındaki alan
ve kuzeyinin yakın gelecekte büyük ve yıkıcı deprem riski altında olduğu sonucuna varılmaktadır.

KENTLEŞME SORUNLARI VE DERSİM DEPREMSELLİĞİ

Genel olarak bölgede sağlıklı kentleşme ve güvenli yapılaşmaya ilişkin hukuksal düzenlemelere
yeterince uyulmadığı gözlenmiştir. Kentlerin gelişim ve yeni yerleşim alanlarının seçiminde bilim
ve mühendislik ilkelerinin gözetilmediği, kolaycı ve ranta dayanan uygulamaların yöre halkının can
ve mal güvenliğini riske sokacak boyutlara ulaştığı ortada.

Dersim’de kentin gelişme alanı olarak Munzur ovasının seçilmiş olması depremsellik ve zemin
özelliklerinin dikkate alınmadığına ilişkin çarpıcı bir örnek oluşturuyor. Özellikle kamu binalarının
alüvyon zemin üzerine kurulması uygulaması kentsel yerleşimin de bu alana kaymasını özendirmiş durumda.

Öte yandan Dersim’de deprem ve heyelan riski nedeniyle Afet İşleri Genel Müdürlüğü’nce il merkezinde yerleşime kapatılmış olan Esentepe mahallesi, Cumhuriyet mahallesi, Yenimahalle su deposu civarında kaçak yapılaşmaya devam ediliyor. Çemişgezek, Hozat, Mazgirt, Nazimiye, Ovacık ilçelerinde, ilgili mevzuata aykırı olarak, zemin etüdü yapılmadığı biliniyor.

Pülümür ve Pertek ilçelerinde ise kısmen zemin etüdü yapılsa da denetimlerinin olmadığı açık. Bu koşullarda planlama ve yapılaşmanın kontrol edilmesi, güvenli yapılaşmanın gereği olan mühendislik hizmetinin gerçekleşmesinin olanaksız olduğu ortada.

KENTLEŞME VE ELAZIĞ’IN DEPREMSELLİĞİ

Bu günkü Elazığ, 1834 yılında Harput mezrasının ovaya taşınmasıyla kurulmuştur. Elazığ il merkezi fay kontrollü bir havza olup şehir bu havzada biriken alüvyal çökeller üzerinde yer almaktadır.

Havzayı denetleyen faylar DAF zonuna yaklaşık paraleldir. Şehir merkezi 2. derece deprem bölgesinde olmasına karşın Karakocan, Kovancılar, Maden, Sivrice, Palu ilçeleri ve Gezin beldesi 1. derece deprem bölgesi kapsamında yer almaktadır.

Elazığ’da da kentin ovaya doğru gelişimi tarım alanlarının tahribinin yanı sıra güvenli yapılaşma
açısından riskler taşımaktadır.