Pîrê Şuarewû:Uşên Doganay

Çîyo ke amo sare serî oncîno!

Ameyena dînawa Uşên Doganayî, nasnamewo resmî de; 01.01.1940 nusnîyo. Jê zafê Dersîmizûnê verinî bîyayene ey kî 1 çele wo! Uşên Doganay, Xozat-Zankîrek (Karaçavuş) ra Dewres Cemaliz o. Namê maa xo; Kîbe, namê pîyê xo; Kazim o. 3 çênekî 3 birayî bîyê. Çêyê Doganayî, verênî ra feqir bîyê. Maa ey, domonûnê xo rê; çermê heywanû ra çarixî, torvê ardû ra kî kinc-kol deştê. Hona heşt serrî bîyo ke nêweşîya hewaleyî ver çimê xo kerdê vîndî. [Çime: Lacê Uşên Doganayî, Abbas Doganay] “Roşta çimûnê mi ke verdîye de, dîna mi bîye tarîye. Waştêne ke reyne bivojîne, kay bikerîne. Çitur ke gama xo eştêne meredîyêne ra. Wertê gon û gonaşêrî mendêne. Endî alvozê mi kî mi ra dûr kutîbî, mi de kay nêkerdêne. Xeylê waxt ser nêkutîne, hama se kena çîyo ke amo sare serî oncîno. Mi kî xo rê jû wertaxê derdû dî. Tomirê pîyê xo guret destê xo, reyna kî ca nêverda.” [Çime: Nusteyê Uşên Ayrilmazî, Seda Kirmancû] Uşên Doganay, hetê ra kî pêra xo ra Ap Milli ra Raa Heqî ser o duwa û gulbengî musawo. Eke bîyo 15 serrî, endî tomirê pîyo xo rind cinito. Na serre ra dima o endî Dewres o. Dersîm, Muş, Gimgim, Erzingan, Xarpêt, Sêwaz, Kayserî, Mereş, Denîzlî, Aydin û Ewropa de çêyê talivûnê xo dîyar kerdo, raye salix da. Venga Heqî dayene de deyîşî, ebe tirkî, şuareyî ebe kirmanckî wendê. Tayê waxt kî qewaxane û restaurantû de aşixên kerda. Nacawû de jêde kilamê Aşik Mahsunî Şerîfî wendê. Uşên Doganay, beno ke roşta çimûnê xo kerda vîndî, hama ebe tomirê xo, tarî ra kî roşta xo veta. Nê serrû pîyê xo Kazim û maa xo Kîbe ra xeylê şuarewû musawo. Nê şuarewû de hetê ra qirrimê 38î, hetê ra kî pêrodayisê aşîrû ardo ra zon. Wertê nînû de şuareyê ke Sey Riza û Sahan Axa ser o virajîyê cayê înû zovîna bîyo. Çike ma û pîyê ey kî waxtê 38î de xeylê nêçarîye onta. Kalikê ey Îvrahîm, 80 serrî de Zankîrek de destê eskerû ra sungî bîyo û kişîyo. Pîyê ey Kazim kî destê eskerû ra pesewe, linge rût remo û henî xeleşîyo. Maa ey kî virare de, waa xo Fatma zor xeleşîya. Abbas Doganay vano: “Pîrika mi Kibe, eskerî binê sincû de bervayişê Fatma mehesnê, cayê înû dos mekerê deyin, fekê Fatma pêgureto, hevê mendo ke çêneka pite bixenekîyo.”

Uşên Doganay, 1979ine de kuto karê DSÎ. 15 serrî naca gurîyo. Dima serva promlemê xo bîyo teqawut. 1994ine de dewlete, dewê Dersîmî ra xeylê tenî ya vêsnê ya kî kerdê tol. Doganay kî xofê dewlete ver, çêyê xo bar kerdo, şîyo Xarpêt. Naca hata ke helmo xowo peyên do hesreta Dersîmî ver vêso. 1996ine de namê o waxtî ra “İstanbul Tunceliler Derneği” tenê perey ardê têare. Nînû waşto ke ebe nê perû Uşên Doganay emelîyet bikerê. Berdo toxtor de muayene kerdo. Muayene ra dima toxtor; “Jû çim ra bo kî reyna besekeno vêneno”, vato. Roza emelîyat ke ama verê çêverê nêwesxane de Doganay, îdarekerê komela rê vano: “Ez wazen ke emelîyet mebînê. Sima ke Sultan Bavayî ra has kenê, caverdê nîya bimanîne.” Na hal û hêkat ser o îdare kerdoxê komele, pereyî dê ci û emelîyat ra texelîyê. [Çime: Nusteyê Uşên Ayrilmazî, Seda Kirmancû]

Hunerê Ey Ser o

Uşên Doganay, ebe kilamûnê xo; tayê waxt ma fîtîme bervayiş, tayê waxt kî fîtîme huyayiş. Ey, hete ra Raa Heqî de pîrên kerda, hetê ra kî dest de tomirê xo, ca be ca ozanên kerda.

Albumê eyê verin; 1974 û 1976ine de Mamekîye de, hetê Îmam Erdemî ra bîyê qeyd. Albumo hîreyin; “Xezal” 1992ine de Estemol de virajîyo. Albumo çorin; “Mamekîye Bivêso” 1996ine de Estemol de vejîyo. Albumo poncin; “Ne Namuso Ne Arro” serra 2000 de Estemol de virajîyo. Albumo peyên; “Kilamê Dêrsimî” 2004ine de onca Estemol de bîyo qeyd. Wertê nînû de emego pîl “Kilamê Dêrsimî” de dayîyo. No album, di serre de virajîyo. Amade kerdena no album de Hakan Aday, Cemal Taş, Huseyîn Ayrilmaz, Sezgîn Coşkun, Ozan Servan, Zelemele, Cemîl Koçgun û Abbas Doganay zaf emeg do. Hunermendê meyî Deniz Selman, na gurenayişê albumî de hondê ke pêqayîl bîyo, vato: “Uşên Doganay çimê mi de pîrê şuarewûnê Dersîmî yo.” Kilamê Uşên Doganayî TRT6 de ebe 5 klîbî vejîyê. No kare do verin bîyo. Çike hata o waxt TRT de kirmançkî kilamî nêvejîyayîbî. Hama no kar kî jêde nêşîyo. Serva qesê kilama “Mircane” sansur kerdo.

Mi na nuste ke nusna, serê tayê hunermendê kilamû de tesîrê Uşên Doganayî kî vênit. Nînû ra jû kî mi ra gore; Mîkaîl Aslan o. Henî zonen o kî qewul keno. Hewa û şuareyê ey hetê Ozan Rençber, Yilmaz Çelîk, Enver Çelik, Hidir Akgul, Abbas Doganay û Aynur Doganî ra kî amê wendêne. Şuarewûnê xo de dec û kulî arde ra zon. Hama ey teyna şuareyî nêwanitê. Vajîme; kilama “Dîlbera Dersîmî” de esq û sewda, kilama “Dersîm de Bimirî” de hesreta welatî, kilama “Mamekîye Bivêso” de xo teng guretene vêneme. Kilamê  eyê ke zaf zonînê înû ra tayê; “Xıme, Xezale, Mamekîye Bivêso, Ne Namuso Ne Arro, Dîlbera Dersîmî, Dersîm de Bimirî” yê. Hetê cêrî de hîrê kilamê ey nusnayî. Nê kilamî, ey çitur ke wendê henî nusnayî.

 

Dilbera Dersîmî

“Jûye nawa cêr ra yena oy oy
Dîlbera Dersîmî, Dilbera Dersîmî wiy wiy                                                                                               

Dîlbera Dersîmî
Lawo bajî pêcêrî  ci rê bimirî
Dîlbera Dersîmî wax wax  

Dîlbera Dersîmî

 

Xora xora xora omeda mi

Erê gonya mi de to ra

Dîlbera Dersîmî, Dîlbera Dersîmî

Xora xora  çênê xora

Erê gonya mi de to ra oy oy

Dîlbera Dersîmî wax wax

Dîlbera Dersîmî

 

Dewa sima vera omeda mi

Erê sona kare

Dîlbera Dersîmî, Dîlbera Dersîmî

Erê ez o rîyê to ra

Şêrî pîro Dewresî

Dîlbera Dersîmî wiy wiy wiy wiy

Dîlbera Dersîmî

Erê ezo rîyê to ra

şêrî pîro Dewresî

Dîlbera Dersîmî wax wax

Dîlbera Dersîmî

 

Xora xora xora omeda mi

Erê gonya mi de to ra

Gonya mi de to ra

Xora xora xora omeda mi

Erê gonya mi de to ra

Dîlbera Dersîmî

 

Verê dewa sima omeda mi

Erê bi gavan o

Dîlbera Dersîmî, Dîlbera Dersîmî

Erê Doganay feqir o

Meke lewe to ra no

Dîlbera Dersîmî wax wax

Dîlbera Dersîmî

Erê Doganay nêçar o

Meke lewe to ra no

Dîlbera Dersîmî wax wax

Dîlbera Dersîmî”

Dersîm de Bimirî

“Bira werdê ma şîrîn o

Way/ayê ra kuno mi vîrî

Bira hardê ma şîrîn o

Way/ayê ra ra kuno mi vîrî

Bira canê mi wazeno

Serî  Dersîm de bimirî

Lawo canê wazeno wax

Serî Dersîm de bimirî

 

Ax bira bira bira ti birayê min a

Lawo bira bira bira ti birayê min a

Roza tenge lazim a lawo

Çayê nîna hatê ma ra

 

Miletê Dersîm zaf hewl o

Sar ma ra na qarîno

Kam sa vano bira vazo

Duzgin bava wayîr o

Dewres Cemal wayîr o

Kam sa vano lawo vazo

Duzgin bava wayîr o

Dewres Cemal wayîr o

 

Ax bira bira bira

Ti birayê min a

Roza tenge lazim a lawo

Çayê nîna hatê ma ra

 

Vaze Doganay axa vaze

Derdanê ma lawo vaze

So Dersîm de xo rê vinde

Teke vêsayên ra bimire

So Dersîm de lawo vinde

Teke vêsayên ra bimire

 

Ax bira bira bira ti birayê min a

Lawo bira bira bira ti birayê min a

Roza tenge lazim a lawo

Çayê nîna hatê ma ra”

https://www.dailymotion.com/video/x7x1ma

Mamekîye Bivêso

“Nê lawo Mamekîye bivêso

Bira xo ve qawaxi

Abdullah worgê/ordîyê xo onto

Bira dere kê/yê Paxî

 

Ne lawo şîndorê koyê Dersîmî heylo heylo

Mi va eşto xo awika Kamaxî

Way lemine wayî way lemine wayî

Dayê ti ca ro merdena mi ver mekuye

Na dunya de kes nêbîyo wustina Sulemanîye

 

Dayê Mamekîye bivêso

Nê lawo sona kare

Nê lawo bovera veng yeno

La lawo vengê şore

Lawo vengê şore

 

Heq çêyê Abdullah Pasayî birizno

Ne lawo dayme qeracê mordemê pîl o

Way lemine wayî way lemine wayî

Dayê ti ca ro merdena mi ver mekuye

Na dunya nîya ame nîya kî şîye

 

Ne lawo Mamekîye bivêso

Lewa murîye

Dayê ti ca ro mi rê meberve

Na dunya nîya ame nîya şîye

Mi va nîya kî şîye

Dayê ti ca ro mi rê meberve

Na dunya nîya ame nîya şîye”

Hüseyin Doğanay – Mamekiye Bıveso [ Tertele © 2016 Z Kalan Müzik ]

Qesewo Peyên

Zagonê ma, jê zagonê pêro qomû, ma rê kî zern û şêm o. Xizmetkarêna zagonî de cayê Uşên Doganayî kî zaf berz o. Çike ey kî na xezna ra xeylê çî veto rîyê hardî. O çimê tayîne de pîrê şuarewû, çimê tayîne de kî zerrê xo, zerê kilamû de viloşîyayîbî. O beno ke çimo şêfil bî, hama roşta zerrê xo ra hem raa xo veta, hem kî rêça pîr û pîrikûnê  ma, ma rê salix da. Dîna ey kî jê Aşik Veyselî tarîye bîya, hama pêro kilamûnê xo de, qomê xo rê roştîye bare kerda. Uşên Doganay, 13 nîsane de helmo xowo peyên do. Ey waşto ke Dersîm de bimiro, hama jê zafê ozanû welatê xo ra dûrî de şîyo heqîya xo. 14 nîsane 2005ine de Xarpêt de ebe rizalixêna der-cîranû, hunermendû û pêra xo Gorîstanê Gulmezî de darîyo we. Xojîvê ma bo ke astere ey, ebe zonê dayika ma, hona ma rê sewle dano.

*Bu yazı hazırlanırken;

Hüseyin Doğanay’ın sanatçı oğlu Abbas Doğanay ile 8 Şubat 2019 da messenger yoluyla yaptığım ropörtajdan,

Evrensel Gazetesi’nde, 22 Nisan 2005’te “Doğanay Dersim Ağıtlarının Piridir” başlığı ile çıkan yazıdan,

Hüseyin Ayrılmaz’ın, Hüseyin Doğanay’ı konu edindiği “Seda Kırmancu” başlıklı yazısından,

www.turkuyolcuları.de sitesinde, 12 Temmuz 2009 tarihinde yayınlanan “Hüseyin Doğanay Albümleri” başlıklı yazıdan da yararlanılmıştır.   

Daimi Doğan