Dersim gazetesinin 83 sayısında yayınlanan “Zehirli gazlar Almanya’dan, Uçaklar Amerika’dan alınmış” adlı makalemizde: (*1)
Dördüncü Umumi Müfettişi General Abdullah Alpdoğan; Tayyare Alay Kumandanından yangın, Milli Müdafaa Vekâlet’inden de yakıcı ve boğucu gaz bombaları istiyor.
Bu talep üzerine Milli Müdafaa Vekilliği (Milli Savunma Bakanlığı) Hükümet ve Maliye Bakanlığı nezdinden harekete geçiyor ve bu talep üzerine Almanya’daki ilgili firmalardan, tahmini tutarları olan 150.000 lirayı geçmemek kaydıyla ve Almanya ile Türkiye arasındaki takas (kliring) usulünden de faydalanmak kaydıyla 20 ton Chloracetophenon ve İperit vs. gazları ve bu gazları bombalara koymaya yarayacak otomatik tesisatları almak için:
Milli Müdafaa Vekilliği’nin (Milli Savunma Bakanlığı’nın) 26/ 7/ 1937 tarih ve 871 sayılı tezkeresi ile yapılan teklif ve Maliye Vekilliği’nin 5/ 8/ 1937 tarih ve 3930 sayılı mutalanamesi üzerine İcra Vekilleri Heyetince (Bakanlar Kurulu kararınca) 7/ 8/ 1937 de onaylanır. Bakanlar Kurulu kararının altında yetkili Bakanların yanı sıra Reisicumhur: Kemal Atatürk imzası da var (*2)
Bu haber aynı zamanda Almanya’da da yayınlanınca sorun “1937’de başlayıp 1938’de sona eren Dersim’deki soykırımda Almanya’nın suç ortaklığı konusu, muhalefet partilerinden Sol Parti’nin girişimiyle Federal Meclis’e taşındı.” ANF ‘den Can Kasapoğlu’nun haberine göre; olayın gelişimi şöyle:
“Sol Partili vekiller Ulla Jelpke, Dr. André Hahn, Gökay Akbulut, Christine Buchholz, Heike Hänsel, Andrej Hunko, Amira Mohamed Ali, Niema Movassat, Dr. Alexander S. Neu, Petra Pau, Martina Renner, Kersten Steinke, Friedrich Straetmanns, Dr. Kirsten Tackmann’ın girişimiyle konuya ilişkin hazırlanan bir soru önergesi meclise verildi. (…)
Soru önergesinde Türkiye’ye 1937 yılında Heinkel He111 tipi savaş uçaklarının ihraç edildiğine dair Alman Dışişleri Bakanlığı’nın arşivinden çıkan bir belgeye de dikkat çeken Sol Partili vekiller, Federal Hükümet’in bu belgeden haberdar olup olmadığı sorusunu yönelttiler. Vekiller, şayet söz konusu uçakların satışı doğruysa hangi şartlarda Türkiye’ye verildiğini öğrenmek istediler.” (*3)
Mahsuni Gül arkadaşımla birlikte yaptığımız araştırmalar sonucu, bu sorunun cevabını verecek belgelere ulaştık. Evet, Heinkel He111 tipi bombardıman uçaklarını, Türkiye, aşağıda belirtilen şartlarda, Nazi Almanya’sından satın aldı.
Türkiye, Almanya’dan zehirli ve boğucu gaz temin edildikten sonra, bu gazları atacak bombardıman uçaklarının arayışına girdi. İlk etapta, Amerika’dan 200.000 dolara Marten Bombardıman (kaç adet olduğu belirtilmemiş) uçaklarını satın alıyor. Marten Bombardıman uçakları yeterli görülmüyor ki, Almanya’nın yeni teknolojik ürünü olan Heinkel He 111 tipi bombardıman uçakları alınmaya çalışılıyor. Bu amaçla:
12 Mayıs 1938 tarihli Reisicumhur Atatürk’ün ve Vekiller Heyeti’nin (Bakanlar Kurulu’nun) imzasını taşıyan kararnamede, Heinkel bombardıman uçakları için muhtelif cins ve ebatta ve bedeli 300.000 Lirayı geçmemek üzere, İstanbul Zeytinburnu’nda kâin Nuri Killioğlu demir eşya fabrikasından pazarlıkla satın alınması için onay veriliyor. 12 Mayıs 1938 tarihli, Bakanlar Kurulu kararının altında yine Atatürk’ün imzası yanında yetkili Bakanların imzası var. (*4)
Heinkel uçaklarının telsiz donatımları içinde Almanya’nın Telefunken firmasından 24 adet telsiz postasının alınması ve bunların Heinkel fabrikasından uçaklara monte edilmesi için Milli Müdafaa Vekilliği (Milli Savunma Bakanı) hükümet nezdinde girişimde bulunuyor. Cumhurbaşkanlığı arşivinden bulduğumuz yeni belgeler, bu telsiz alımlarıyla ilgilidir.
Aşağıda sıra ile verilen belgelerde şu istemler ve kararlar var
Birinci belge:
Milli Savunma Vekâletinden, Hava Müsteşarlığı tarafından 1. 4. 1938 tarihinde Başbakanlığa gönderilen tezkere: Özü: 24 Adet Telefunken telsizin satın alınması hakkında: Heinkel bombardıman tayyareleri için telefunken 274 1/F (verici 3 a, alıcı E 2 a) telsiz tipi seçilmiştir. 24 adet telefunken telsiz postasının 2490 sayılı kanunun 46.ıncı maddesinin “o” fıkrasına göre Heinkel tayyare fabrikası tarafından tayyarelerimize monte edilmek suretile satın alınmasına ve 24 adet telsiz postasının bedeli olan 155 000 Rayşmark’ın klerink yolu ile Heinkel tayyare fabrikasına ödenmesine ve Vekiller hey’eti kararının alınmasına yüksek müsaadelerinizi arz eylerim.
M.M. V.
Kazım Özalp
İmzanın altın da ise
Maliye Vekilliğine
2. IV. 938 notu düşürülmüş.
İkinci Belge:
20.4.1938 tarihli, Maliye Bakanlığı’nca Başbakanlıktan havale edilen tezkereye verilen cevaptır.
Tezkere: Başvekâlet Yüksek Makamına;
Özü: 24 adet telefunken telsizi satın alınması H.
Ek: 1 tezkere
Milli Müdafaa Vekâletinin Yüksek makamınızdan Maliyeye havale buyurulan 1/4/938 tarihli ve 1625/3845 sayılı ilişik tezkeresi tetkik edildi. 2490 sayılı artırma, eksiltme ve ihale kanununun 46.ıncı maddesinin (o) fıkrasile; kullanışlarının hususiyetine binaen veya hazine menfaati düşüncesile menşelerinde seçilip alınması iktiza eden şeylerin pazarlıkla mubayaasına cevaz verilmiştir.
Bu fıkraya göre, yapılacak pazarlıklarda Vekiller Hey’etinden karar alınması icab etmektedir.
Heinkel bombardıman tayyareleri için lüzumlu olan 24 adet telefunken telsiz postasının fabrikası mamulâtının mahallinde tetkiki suretile seçilip alınması iktiza ediliyorsa, bunların teklif veçhile bedelleri klering yolile ödenmek üzere mezkûr 46.ıncı maddenin (o) fıkrasına tevfikan pazarlıkla satın alınması için İcra Vekilleri Yüksek Hey’etince bir karar ittihaz buyurulmasında Maliyece mahzur görülmediğini arzeylerim.
İmza
Maliye Vekili:
Fuat Ağralı
Üçüncü belge, hükümet kararnamesi ile ilgilidir:
Kararname: Heinkel Bombardıman Tayyareleri için lüzumu olan 24 adet Telefunken 274 1/F (verici 3 a, alıcı E 2 a) telsiz postasının bedelleri klirink yolile ödemek üzere 2490 sayılı kanunun 46.ıncı maddesinin (o) fıkrasına tevfikan Almanya’da kâin Heinkel Tayyare Fabrikasından pazarlıkla satın alınması, Milli Müdafaa Vekilliğinin 1/4/938 tarih ve 1625/3845 sayılı teklifi ve Maliye Vekilliğinin 20/4/938 tarih ve 13165/244/2154 sayılı mutalâanamesi üzerine İcra Vekilleri Heyetinin 21/4/938 tarihli toplantısında onanmıştır.
21/4/938
Reisicumhur
K. Atatürk
Başbakan Celal Bayar
Ve diğer yetkili Bakanların imzası var. (***Bkz belge 3)
Dördüncü ve son belge:
21.4. 1938 tarihli hükümet kararnamesinin uygulanması için gerekli yerlere gönderilmesi ile ilgilidir.
Kararname: Heyinkel (Heinkel) tayyareleri için lüzumlu olan 24 adet Telefunken 274 1/F (verici 3 a, alıcı E 2 a) telsiz postasının, bedelleri kilirink (klıring) yolu ile ödenmek üzere 2490 sayılı kanunun 46.ıncı maddesinin (o) fıkrasına tevfikan Almanya’da kâin, Heyinkel tayyare fabrikasından pazarlıkla satın alınması; Milli Müdafaa Vekilliğinin 1/4/938 tarih ve 1625/3845 sayılı teklifi ve Maliye Vekiliğinin 20/4/938 tarih ve 13165/244/2154 sayılı mutalaanamesi üzerine İcra Vekilleri hey’etinin (Bakanlar Kurulu’nun) 21/4/938 tarihli toplantısında onanmıştır.
İmza
Yaz, K. G
Milli müdafaa Vekilliğine
Maliye Vekilliğine
Divan a
Heyinkel tayyareleri için lüzumlu olan 24 adet telsiz postasının bedelleri kilirink yolu ile ödenmek üzere Almanyadan satın alınması hakkında İcra Vekilleri hey’etinin kararnamesi sureti gönderilmiştir.
Milli Müdafaa ve Maliye Vekilleri ile Divan muhasebat reisliğine yazılmıştır.
Başvekil yerine
Müsteşar
Yaz K. G.
Böylece 1938 yılında Dersim’de zehirli ve boğucu gaz kullanacak Heinkel He 111 bombardıman uçaklarının teknik donanımı tamamlanacak ve kullanıma hazır hale getirileceklerdir.
Bu uçakları kullanan Atatürk’ün manevi kızı Sabiha Gökçen, 25/11/1956 tarihinde Milliyet gazetesine verdiği demeçte; “canlı ne görürseniz ateş edin emrini almıştık. Asilerin gıdası olan keçileri dahi ateşe tutuyorduk” diyecektir.
Gökçen’e bu başarılarından dolayı 28 Mayıs 1937 tarihinde Ankara’da Türk Hava Kurumu’nun Murassa (değerli taşlarla bezenmiş) Madalyası verilir. Törende başta Cumhurbaşkanı Atatürk, Başbakan İnönü ve Genelkurmay Başkanı Mareşal Fevzi Çakmak’ta hazır bulunur.
(*1)Dersim Gazetesi, Mayıs-Haziran 2019, sayı: 83
(*2) Ayrıntılı bilgi için Dersim Gazetesinin adı geçen sayısına bakılabilir.
(*3) ANF/11. 07 2019/Can Kasapoğlu.
(*4) Dersim gazetesi, ags.
Belge numaraları: 080. 19. 01 02 83 33 1
