Hey wax waxt…neçe şeru u canuku na hardu de weşîya xo ramita, na hardu sere canê xo do. Di metroy kuras neşîv nê bî, tîjîya Amnonî ver ra cedegê xo poyay, bî werdê mor u milawunu. Hona reçê yî şeru u canuku belî benê. Nîsanê xo, xizmeta xo, şerenî u çerena xo hona qesey bena. Welathaskerdexuna yînu, rindenî u gonegermenîya yînu, adet u tore ra gore zonaxenîya yînu, rawa haqî salixdayena yînu hona rawa ma kena roştî.
Kamilê mayê ke na hardunê Xizirî de ame dîna; Rawa Haqî, felsefa ma sarê Kirmancî, adet u tore na hardu en rind yî zonenê. Tarixê ma, zonê ma, ma gunê yînu ra bimuşîmê. Ma ke yînu ra nê musayme, yî ke kerdî vîndî, rawa xo kî keme vîndî. Her juyê yînu tarixê ma de roştîya.Yînu ra ke ju ma kerd vîndî, tarixê ma de, zonê ma de, rawa haqî de adet u torê ma de ju roştî keme vîndî. Darune qertunê na hardura ju dara de qerte dêm dîna. Ez na nuste de ju canuka Dersîmî sima rê nas kerdene dîne.
Nîyajnî Zerê, canukunê Dersîm ra juya. 1915 îne de dewa Xozatî Kirniga Cerene de yena dîna. Avasiza. Namê pîyê xo Temir Axa wo. Domanenîya xo, cencenîya xo, kokimenîya xo, kalenîya xo na dewe de vîyarnena. Na dewe ra cîranê xo Kazim de zewejîna. Hona dewa Kirniga Cerene’de weşîya xo ramena.
Dewa Kirnîge Nîyajnî Zerê ra gore merkezê dîna wo. Çi ke çimê xo ke kerdê ya nê kerdê ya Kirniga Cerene de ra. Her het ra çi ke musena dewe de musa. Hona ke 7- 8 serreya wawa xu ya pîle zewejîna, eve çe ra sona Xarpet. Nîyajnî Zerê kî rew rew sona Xarpet çe wawa xo, wuzaTirkî kî musena. Zonaxenîya xo her ke bîye pîle tenena jedîna.
Nîyajnî Zerê ke zewejîna bena wayîrê domanu, endî her het ra qesa Nîyajnî Zerê de ra. Her het ra zonaxa dewê nîyajnî Zera. Adet u torê Kirmancîye ke kam nê zona, Rawa Haqî ra gore ke kam kut tenge, Nîyajnî Zerê resena. Camaatê dewê butu Nîyajnî Zerê de ro. Heredanî kerdenê hast, qal u qirê dewe horte ra dardenê we.
Çeneke ke waste Nîyajnî Zerê, meyman ke ame Nîyajnî Zerê, sata tenge de Nîyajnî Zerê, cemaate dewe de nîyajnî Zerê, dermanê dewe Nîyajnî Zerê…
Hîre serru ra ave ez kî bîne meymanê Nîyajnî Zerê. U waxt se serru de vîye. Çeverde ke kutîme zere rakote vîye. Vengê ma ke heşîye pê, tîl bîye wuste ra xo ser, je veyvika newuye ame lewê ma, kele xo jumînî ra birna, xal xatir ra tepîya ke ma naşîya xo dê jumîn, kutme qesey. Ewro u virene ra weşîya Nîyajnî Zerê ra, tarixê ma Kirmancîye ra her çî ma jumîn de qesey kerd. Mi de ayre, cinika mi de ayre, çeneka mi de ayre waxt vîyarna. Ma her keşî ra gore movet kerdene, eve laq eve rîwayisenî. Mi de bîyene malim, çena mi de bîyene hîris serre, cinika mi de bîyene canuka çeyî. Honde bîlanenî, naskerdena her keşî ra gore qesey kerdene. Qeseykerdena xo de fek ra hemgen vorenê. Movet, kuretey, laq… canukenî u bîlanenîya nîyanene ra gore ez sas bîyene. Se serru de zonaxenî u bîlanenî ma ra jede, movet u laq ma ra jede…
Her kamilê Dersîm de ke yîson kut qesey, qesa çerexîna yena tertelê Dersîmî. Nîyajnî Zerê kî ma de zonaxenîya xo ra gore Tertelê Dersîm qesey kerd:
‘’Hîrusu Heşt’te ma dayme are, wu siro de wesil xete vîye. Muxtarê ma hem axayê dewe vî, hem muxtarê dewe vî. Axayen çik vî: kam ke none dêne, meyman guretene, axa wu vî, perse yî ra ma nê vejîyenê. Ma na ver boverê dewe kerdîme top, muxtarî ra pers kerd: ‘’ vake axayê na dewe kamo?’’ Muxtarî vake axa kî ez une, muxtar kî ez une. Sima ke se kene mi re bikere. Qarsê dewuzunê mi meve. Ponc teney çe muxtarî ra, çor ponc teney çe lazunê apî ra ma ra birnay ra. Alîbabayê lazê Efînêşî. Mawa mi kute ra dime, kute horte alayîye tornê xo ci ra guret ard. Yîye bîn kî ma ra birnay ra berdî, Serkemer de mavenê Mazra u Puxamî de qir kerdî. Bado kî Bornagijî ardî, Kirniga cerene de qir kerdî. Pêropîya… Kewrayê çe Silê Toşî Heska horte de wes maneno. Dewujî vînenê, cenê anê dewe. SileToşî wuza ra poştî kerd, ard tîya, dirvetin vî. Ard tîya de qayte ci bî, kerd wes. Eke vatenê esker amo, berdenê dene we. Bado ke bî wusar, xevere de mordemu amey, berd. Derdî zofê lazem. Ma çi dî, çi nê dî. Aqil sarê ma de nê mendo, ancax honde ma vîr de mendo.’’
Kirniga Cerene de Nîyajnî Zerê ra her kes vano Anik ( amike) waye. Her kes Nîyajnî Zerê wawa pîyê xo zono. Xo ra juye zoneno. Bîlana dewe, zonaxa dewe zoneno. Hata roza ewreyene kam ke bêro dewe, xevera xo bena. Dormu ra dewu de, Xozat de çi bivo xevera Nîyajnî Zerê bena.
Zere çeyî de meymanî re, kare çeyî re her çî hona vatena Nîyajnî Zere beno. Xevera xo her çî ra bena. Gosê xo her çî sero.
Nîyajnî Zere barekerdene zonena, ordim dayene zonena. Zervesayenî, mordemenî, cîranenî, mayenî, amikenî, dêkenî butîne Nîyajnî Zerê ana hurendî. Dewe de zere keşî xo ra nê verdo.
Mi Nîyajnî Zerê de adetu u tore Dersîm dî, Kirmancîya Virenê dîye, mordemenî, cîranenî dîye, barekerdene dîye.
Nîyajnî Zerê Dersîm de teyna nîya, neçe Nîyajnîy u apî estê… neçe yîsonê ma wo kamil esto. Ma ra gore çi ke esto, yînu de ro. Tarixê ma, îtîqatê ma, zonê ma, adet u torê ma en rind yî zonenê. Zonê ma en rind yî qesey kene, rawa haqî en rind yî ramenê. Ma gune yînu de çi esto çi çîno ropiloqnîme. Çi esto çi çîno ci ra bijerîme. Zonaxenîya yînu de, bîlanenîya yînu de çi esto çi çîno bicerîme.
Tarixê yînu tarixê ma wo, îtîqatê yînu îtîqatê ma wo, qesa zerê yînu qesa zerê ma wa. Ma yînu de xo bivînîme.
Ewro Nîyajnî Zerê teyna dewa Kirnige de Amik-Waye nîya, Dersîm de Amik -Wawa sarê Kirmancîya. Zonaxu u bîlana ma butîna. Wes u war bo, omrê xo hortê rindîye u haştîye de bivîyarno.
Hasan Ali Kılıç
