Tilsimê Kirmancîyê

Hallec-i Mansurî felsefê xo rindîyê u xiravîye ser na ro. Vat, “cennet rîyê na dînawo, cehennemo ke binê herdîyo”. Nêfinet. Persê xo kerd xorî, “wayirê rindîyê kamo, wayirê xiravîyînê kamo?” vat. Bado namê napira vat, “tarîxê dewletê u tarîxê xiravîyînê juyo, temîyandê yeno”. Girê xiravîyînê a rozê çêberê îsanetîyê ra giredîya. Uca ra nato miletê dîna roza rindê nêdîya. Sultanî, Qiralî, Diktatorî dest ra onto. hona henî onceno.
Ayî ra Hallac-i Mansurî vato, “çi ke namê heqîya beno zura, wayirê hemu xiravîyînê qulo. Rindîye ki kotî dera heq uca dero. Namê heqî rindîya xozanê dînawo, asmeno pakawo”. Naye ser tayînê nî felsefe rê raye vatê, tayînê ci rê naletî wendê, dimê ra wayiranê saltanatu lesa Mansurî kerdê lete, cadonê Bexdayî de ca bi ca fetelnê.
A sewetî ra ma de vanê, “dara Mansurî, rawa heq de hemo çî ra girana. Cemê Kirmancîyê de qesa pêyenê namê dara Mansurî ser vacîna. Çayê ki î dîwan de derg, kilm çîno. Kes, keşî ra berc nîyo, cênî, cuwamerd têdustrawo, qesê xo juya!” Dînê semavîyan nayê qebul nêkerd. Ci rê kerd tometê, kerd gunakarîyê.
Nayê vacî ki, Mansurî ra raver qulê na rayê hukmê dewletu ra çi ki dî, î ra têpîya hemuyê hênî amê! Hukumdarî bîyê elçîyê heqî, namê heqîya dîna gon u gonasêr de verdê. Dismenîyê vatê, serba şîndoru simser sana ra. Zê vayê bêxêrî kotî mabenê îsanetîyê ca bi ca pernay, tayê lingu ver şî, tayînê xo sana bextê kowu. Welatê kowu ci rê bî zivinge, qilasê eskeftu de weşîya xo ramitê.
Dewre nî remayîşî de tayînê verê xo çarna hetê kowanê Dersimî. Hama tecel yaxê(giraneyê) Kirmancîye ra nêgina waro. Zurbewu rêça înu fetelnê roza rindê ci rê neşîb nêbîye. Ayî ra vanê “qerezê Yavujî ki kuyênê herdê Dêsimî ewro nu Desım ma rawa xo ser nêdiyene”.
Nî qerej gorê tarixî de koyê Dersîmî ci rê bîyê xism, bîyê kulo bê derman. A tarix ra nat, çend dirbetî senê kowan de day ya, çend postalu dewesnay , hama koyî zulme înan ver nêmîyayî. Dirbetê xo nêwe de pistî tera, zor u zalumu ver çokî nênay ro. Piroşîyay îtîqatê xo ro çemê Munzur de kilamî rusnay çemanê dîna rê.
Sarê Dersımî ponc sey serrê dewleta Osmanî dest ra ont. Çend rêy amay Dersimî ser, çend rêy esker rusna, koyî u gerişî gurotî xo ver. Simsêrê Osmanî qe vilê sarê Qizilbaşî ser ra kêmî nêbî. Şîya dewleta Osmanî bîye fermana Kirmancu, herdê dewreşî de zê qilatîya şayê dewr bi dewr fetelîya.
Ne Kirmanc verda ne Hermenî. Têdînê simsêrê gonin ra neşîbê xo guret. No simsêro gonin namê Îslamîya sanîya ra. Gonya Qizilbaşu risnê, Dersîm wertê dirbetan de verda. Bado tornanê Osmanî deweleta nêwiyê sanê pê. Roza tengê de pers da sarê Kurdistanî têdê gureti lêwê xo. Karê xo kî qedîya, tenîyê kerdê rîyê xora, persê xo vurnayî. Weşîya ejdadê xo ju bi ju arde hurendî.
Sirrê Dersimî çik bî? Ninu Dersîm ra çi waştenê?
Sirrê Dersimî zon bî, îtîqat bî, îqrarê xozanê herd u asmen bî. Qulê herdê dewreşî kemeru ra kelê xo birna, dare de ama sizdê, mor u milawinî rê risq waşt, çimeyê awê de mîyaz kerd vila. Wayirê dîna ra qulê şîya u sipî rê roştiyê waştê, haştiyê u birayînê waştê.
Heqê hometê Xizir bî. Sitara xo koyî bî. Dar u ber, teyr u turr bî. No ci rê bî tomete, bî guna zê laserî amay ser. Koyî u gerişî linganê înu ver lercay. Herd kerd qilêrin. Kîlit sana zonê herdê dewreşî, sak kerd ser ra, ne pîl nas kerd, ne qic nas kerd!
Zê vayê bêxêrî sanay xover ci rê hebê mezelê neşîb nêbîye. Dime ra destê xo gonî ebi gonî şutî, hênî cêrayî ya herde Desim ra. Hama zirçayîsê domanu, cênu, çêneku gos de mand. O zirçayîşê bêkesu bî hebino şa çêberê dewlete ra dardê bî u ar hona hênî uca de findeno.

Herdê Dersimî baxçê juwanano, çeberê îtîqatano. Ayî ra xo rê vato “Kirmancîya Belekê”. Keşî zonê keşî rê, îtîqatê keşî rê tometîyê nêvata. Têdînê çimê cîranê jubînî de sêrkerdo. Keşî keşî rê qanun nêno ro. Na kamilîyê dîroka Desimî rê bîya xezna, bîya tatîya kultırê, baxçê hometê de bîya vila.
Tecelê Dersîmî no bî. A sewetê ra, nika sêy serra ke dewletê ma rê nêwe nêwe kincu dercena. Vana, “hukmê mi bîyarê hurendî”. Ju juwan, ju bayraxê, pıloşîya zonî ro, roza heqî anê gosê ma. Nayê ser çenday serra kowun de ceng dera, dar u berî de danapêro. E ke pênêşkîya adir verdena ci! Xezebê nînan ra koy qefelîyay. Herd nala, dar u berî helmê nî qulî pers kerd, hama keşî cuwabê nêda. Nu senê qerezo ke sêy serrîyo nêqedino; hona gonî wazeno, herb wazeno ebi mêyîtu sa beno!
O ke hale ma nu halo, gereko ra u rêça ma bellî bo. Sayîrî, hunermendî, nuskarî gerek sarê xo rê rêça raştî piroderê; mulxıtê hometî rê raştîyê vacê rê, çixirê xo eşkera kerê. Zagonê hukmatî morê heqî nîyo! Nu juwan, keşî qanuna ma nêda. Nu juwan zê sitê mayê ma rê halalo. Hunermendê ma, na sate gamê di gam ma ver sonê. Gereko pêro pîya xover bidîmê, serba heqa Kirmancîye, serba zonî, serba haştîyê u demoqraşî dest bidîmê jubînî. Nîyaderê, îtîqatê rayê destê dîyanetî de bîyo kay! Gereko vengê zanoxî tenê berc vecîyo. Kam ke çimanê xo na waxt de cinopero, mabençîyê asîmîlasyonîyo, xo deştîya Îslamîye rê pêsara rusneno.
Çemê Feratî tatîyê xo Muzirî ra ceno. O çem baxçê ziwanano. Çêberê îtîiqatîyo têsanîyê ser awê dano. Ez von, yênîyê qilerin ra awe mesimîmê , pakîya Muzırî de bimanîmê!