Uluslararası Af Örgütü’nün 150 ülkeyi kapsayan “2024-25 Dünya İnsan Haklarının Durumu” raporu, İstanbul’da düzenlenen basın toplantısıyla kamuoyuna duyuruldu. İnsan haklarının küresel bir krizde olduğu vurgulanan raporda, Türkiye’deki ihlaller çarpıcı şekilde öne çıktı.
İnsan hakları savunucularına, gazetecilere ve muhaliflere yönelik temelsiz soruşturmalar, kadınlara yönelik yaygın şiddet, protesto yasakları ve yargıya müdahale gibi sorunlar detaylıca ele alındı. Raporda, küresel ölçekte “Trump etkisi”nin yıkıcı eğilimleri hızlandırdığı belirtilirken, otoriter uygulamaların ve uluslararası hukukun hiçe sayılmasının alarm verici boyutlara ulaştığı kaydedildi.
İNSAN HAKLARI İHLALLERİ YAYGINLAŞIYOR
Raporda, Türkiye’de insan hakları savunucuları, gazeteciler ve muhalif siyasetçilere yönelik temelsiz soruşturmalar, kovuşturmalar ve mahkûmiyet kararlarının 2024’te de devam ettiği vurgulandı. Sosyal medya paylaşımları dahil ifade ve örgütlenme özgürlüğünü kullanan kişiler, “terör” veya “aşırılık yanlılığı” gibi suçlamalarla adil olmayan yargılamalar sonucu hapis cezalarına çarptırıldı. Devlet yetkililerinin insan hakları ihlallerine karşı cezasızlık kültürü ise sürüyor.
KADINLARA YÖNELİK ŞİDDET VE PROTESTO YASAKLARI
Kadınlara ve kız çocuklara yönelik şiddet, Türkiye’de yaygın bir sorun olarak raporda yer aldı. Protestolara getirilen genel yasaklar ve barışçıl gösterilere karşı hukuka aykırı güç kullanımı da eleştirildi. Özellikle yerel seçimlerde resmi sonuçlara uyulmaması ve seçilmiş belediye başkanlarının kayyımlarla değiştirilmesi üzerine düzenlenen protestolar, sert müdahalelerle karşılaştı.
İsrail ile ticarete son verilmesi çağrısı yapan gösteriler de kolluk kuvvetlerince engellendi. 29 Kasım’da TRT World panelinde Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın konuşması sırasında barışçıl bir protesto düzenleyen dokuz kişi, “Cumhurbaşkanına hakaret” ve Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’na muhalefet suçlamalarıyla keyfi olarak gözaltına alınarak 10 gün tutuklu kaldı.
YARGIYA MÜDAHALE VE AİHM KARARLARINA UYULMAMASI
Raporda, yürütmenin yargıya müdahalesinin arttığına dikkat çekildi. Anayasa Mahkemesi’nin bağlayıcı kararları göz ardı edilirken, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararları da uygulanmadı. Osman Kavala, AİHM’in 2019’daki serbest bırakılma kararına rağmen cezaevinde tutuluyor ve yeni ihlallerle ilgili AİHM’e başvuruda bulundu. Avukat Can Atalay, Anayasa Mahkemesi’nin üç tahliye kararına rağmen milletvekilliği düşürülerek hapsedildi. HDP’nin eski eş başkanları Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ da hâlâ cezaevinde.
ULUSLARARASI AF ÖRGÜTÜ’NDEN ÇAĞRI
Basın toplantısında konuşan Uluslararası Af Örgütü Türkiye Direktörü Ruhat Sena Akşener, “Otoriter uygulamaların yükselişi ve uluslararası hukukun yok edilmesi kaçınılmaz değil. Hükümetler, uluslararası adaleti tesis etmeli. İnsanlar, haklarına yönelik saldırılara karşı direniyor ve direnecek” dedi.
Türkiye Araştırmacısı Begüm Başdaş, ülkedeki ihlalleri detaylandırırken, Kampanyalar Koordinatörü Deniz Akdeniz Belovacıklı, yetkililere cezasızlıkla mücadele ve insan haklarını koruma çağrısı yaptı.
KÜRESEL KRİZDE ‘TRUMP ETKİSİ’ VE GAZZE SOYKIRIMI
Raporda, küresel insan hakları krizine dair çarpıcı veriler de yer aldı. İsrail’in 2024’teki Gazze saldırılarında en az 45 bin 500 kişi öldü, 108 bin 300 kişi yaralandı. Uluslararası Af Örgütü, İsrail’in soykırım yaptığını belgelerle kanıtladı. Lübnan’da 4 bin 47 kişi öldü, 1,2 milyon kişi yerinden edildi. Sudan, 11 milyon kişiyle dünyanın en büyük yerinden edilme krizini yaşadı. En az 124 gazeteci öldürüldü, üçte ikisi Filistinliydi. Rusya’nın Ukrayna’daki saldırıları sivil kayıpları artırırken, Afganistan’da 300’den fazla kadın ve kız çocuğu öldürüldü. Raporda, Trump’ın ilk 100 gününün küresel gerilemeleri güçlendirdiği ve güçlü devletlerin uluslararası sistemi zayıflattığı belirtildi.
EŞİTSİZLİK VE TEKNOLOJİ TEHDİDİ
Dünya Bankası’nın “kayıp 10 yıl” uyarısına rağmen milyarderlerin serveti artarken, yoksulluk ve eşitsizlik derinleşti. Yapay zekâ ve yeni teknolojiler, ayrımcılığı kalıcı hale getiriyor. İran’da yüz tanıma teknolojisi, kadınlara yönelik baskıyı artırırken, Almanya’da polis bu teknolojiyi yasal dayanak olmadan kullandı. Raporda, hükümetlerin teknolojiyi düzenlemedeki başarısızlığı ve gözetim araçlarını kötüye kullanımı eleştirildi.
Uluslararası Af Örgütü, hükümetlere uluslararası hukuka uyma, cezasızlıkla mücadele ve insan haklarını koruma çağrısı yaparak, 2025’te daha etkin bir mücadele vurgusu yaptı.
