Svalbard adası nasıl bir yer, nerede?

Svalbard, Kuzey Kutup Denizi’ndeki Norveç’e bağlı geniş bir takımadadır. En büyük adası Spitsbergen’dır ve takımada 74°–81° kuzey enlemleri arasındadır. İdari merkezi Longyearbyen, dünyadaki en kuzeydeki yerleşim birimidir. Svalbard’da arazi yapısı çarpıcıdır: %60’ı buzul örtüsüyle kaplıdır, geriye kalan kısmı keskin dağlar ve fiyortlardan oluşur. 1920 tarihli Svalbard Antlaşması uyarınca bölgenin egemenliği Norveç’e verilmiş, ancak 40’tan fazla ülkenin ticari faaliyet hakları saklı tutulmuştur. Bugün bu hakkı esas olarak Norveç ve Rusya kullanmaktadır. 1925’teki Svalbard Yasası ile Norveç, adaları krallığına tamamen dahil etmiş; antlaşma aynı zamanda bölgeyi silahsızlandırmış ve serbest ekonomik bölge statüsü tanımıştır. Günümüzde bölge büyük ölçüde Norveç devletinin kontrolündedir (tüm arazinin %98’i Norveç’e aittir) ve Norveç Valisi (Sysselmesteren) tüm idari ve emniyet yetkilerini elinde tutar

Nüfus ve Yerleşim Birimleri

Svalbard’ın nüfusu oldukça azdır. 2025’in ilk yarısında resmi verilere göre  toplam nüfus 2.556 kişi olmuştur. Bu sayıya Longyearbyen’in yaklaşık 2.100 kişilik yerleşkesi ağırlıkta katkıda bulunur. Longyearbyen çok uluslu bir yapıya sahiptir; Norveçliler çoğunluğu oluştururken, Rus-Ukraynalılar ve diğer yabancı uyruklular da önemli bir kısmı teşkil eder. Takımadada başka birkaç küçük yerleşim daha bulunur: Barentsburg adındaki Rus madenci kasabasında yaklaşık birkaç yüz kişi yaşar (yaklaşık 450 kişi olduğu tahmin ediliyor), Arktik araştırma istasyonu ise kışın birkaç düzine, yazın birkaç yüz kişilik küçük bir nüfusa sahiptir. Daha güneydeki Hornsund’ta ise Polonya tarafından işletilen bir meteoroloji istasyonu vardır (yaklaşık 6 kişi). Pyramiden adlı eski Sovyet madenci kasabası 1998’de tamamen boşaltılmıştır ve bugün hayalet bir kasaba olarak ziyarete açıktır. Longyearbyen haricinde yaşama uygun tek yerler buralar olup diğer adalar neredeyse hiç yerleşime elverişli değildir.

İklim ve Yıl Boyunca Hava Koşulları

Svalbard sert bir kutup iklimine sahiptir, ancak aynı enlemlerdeki coğrafi bölgelere göre nispeten ılımandır. Kışlar çok soğuk ve karanlıktır, yazlar ise serin geçer. Longyearbyen’de yaz aylarında ortalama sıcaklık genellikle 5°C civarında seyrederken, Ocak ayında gece gündüz sıcaklıklar genellikle –15°C’ye kadar iner. Yazın bir süreliğine yaşanan gece yarısı güneşi (yaklaşık 20 Nisan–23 Ağustos arası) döneminde güneş hiç batmaz. Buna karşılık kışın polar gece Kasım ortasından Ocak sonuna kadar sürer; bu dönemde hem gündüz hem gece karanlık hakimdir ve öyle ki gündüz gökyüzünde bile kuzey ışıkları görülebilir

Son yıllarda iklim değişikliğinin etkileri belirgindir. Svalbard, dünyanın en hızlı ısınan bölgelerinden biridir. Örneğin 2024 Ağustos ayında Longyearbyen’de ölçülen aylık ortalama sıcaklık 11,0°C ile 1899’dan beri en yüksek rekoru kırmıştır. Bu sıcaklık, 2023 Ağustos rekorunu 2,6°C geride bırakarak olağanüstü bir artışı işaret etmiştir. Yaz ortalamasında da benzer rekorlar kırılmıştır. Bilim insanlarına göre Svalbard’daki bu aşırı ısınma büyük ölçüde güneyden gelen hava akımları ve ısınan deniz suları kaynaklıdır. İklimdeki bu ısınma eğilimi, bölgedeki buzul örtülerinin hızla erimesine ve bazı kış olaylarının şiddetlenmesine neden olmaktadır.

Vahşi Yaşam: Kutup Ayıları, Ren Geyikleri ve Kuşlar

Svalbard’ın ekstrem koşullarına rağmen zengin bir vahşi yaşamı vardır. Takımada, özellikle kutup ayıları (Ursus maritimus) ile özdeşleşmiştir. Svalbard ve çevresi, Barents Denizi kutup ayısı popülasyonuna dahildir. Bu popülasyonda yaklaşık 3.000 adet kutup ayısı bulunmakta ve bu sayı dünyadaki tüm kutup ayılarının dokuzda birine tekabül etmektedir. Dişi kutup ayılarının genellikle Svalbard ve batı Rusya adalarında doğal den (doğum mağarası) kurduğu bilinmektedir. Svalbard adalarında yıl boyunca yalnızca yaklaşık 300 kutup ayısı kalarak yaşamını sürdürürken, kalanlar kışın buz üzerinde avlanmaya çıkar Dolayısıyla adaların çevresi sık sık kutup ayısı bölgesidir ve yerleşim dışına çıkanların bu yüzden silah taşıyarak dolaşması zorunlu kılınmıştır.

Karasal memeli olarak Svalbard ren geyiği (Rangifer tarandus platyrhynchus) da adalara özgün küçük bir alt türdür. Diğer kutup geyiklerine göre daha bodur ve dayanıklı olan bu geyikler, neredeyse tüm buzsuz vadilerde yaşar. Son araştırmalara göre takımada genelinde yaklaşık 22.000 Svalbard ren geyiği popülasyonu tahmin edilmiştir. Bu sayı, geçmişte neredeyse yok olmanın eşiğine gelmiş popülasyonun toparlandığının bir göstergesidir.

Svalbard ayrıca muazzam miktarda deniz kuşuna ev sahipliği yapar. Besin bakımından zengin akıntılar sayesinde yaz aylarında burada milyonlarca kuş ürer. Yapılan hesaplamalara göre Svalbard bölgesinde her yıl yaklaşık 3 milyon çift deniz kuşu koloni kurar. En bol türlerden biri “dikkuyruk” (little auk) olup, bir milyondan fazla çiftle en büyük popülasyona sahiptir. Brünnich sülünleri, karabakalar ve fulmarlar da yine yüz binlerce çift halinde ürer. Genel olarak adalarda bugüne dek 212 kuş türü kaydedilmiştir. Bunların 28’i düzenli üreyen türler, 20’si ise deniz kuşudur. Svalbard’taki dik yamaçlı kayalıklar, dar kayalık adalar ve kıyılar, yuva kurmaları için harika ortam sağlar; bu nedenle kuş popülasyonları insan nüfusunu kat kat aşmaktadır. (Zira kuşların, insanın tersine doğal düşmanı Kuzey Kutup Ayısı azdır.)

Bilimsel Araştırmalar ve Svalbard Küresel Tohum Deposu

Svalbard, coğrafi konumu ve iklimi dolayısıyla bilim insanlarının gözde araştırma üslerinden biridir. Longyearbyen’de Norveç Kutup Enstitüsü ile Svalbard Üniversitesi Araştırma Merkezi (UNIS) gibi kurumlar iklim bilimi, jeoloji, biyoloji gibi alanlarda çalışmalar yürütür. Adalarda ayrıca İsveç, Japonya, Rusya gibi birçok ülkenin küçük araştırma istasyonları bulunur. Özellikle Ny-Alesund 79°N’daki istasyonu, atmosfer ve kutup çalışmaları için uluslararası bir merkezdir. Kısacası Svalbard, deniz suyu akıntıları, buzul değişimleri ve atmosferik olaylar gibi Arktik araştırmalara “açık hava laboratuvarı” imkanı sağlar.

Ayrıca Longyearbyen yakınlarındaki dağlık permafrost tabakalarına açılmış bir mühendislik harikası olan Svalbard Küresel Tohum Deposu vardır. 2008’de açılan bu depo, soğuk ve kuru kaya odalarında çöl ikliminde muhafaza edilen tohum kopyalarıyla “dünyanın tohum sigortası” görevi görür. Üç ayrı depolama salonu bulunan tesiste her biri yaklaşık 1,5 milyon paket tohum için yer vardır (toplam 4,5 milyon pakete kadar kapasite). Şu ana dek sadece bir salon aktif olarak kullanılmakta ve 1,2 milyondan fazla tohum örneği buraya yerleştirilmiştir. Dünyanın dört bir yanından gen bankaları buraya yedek tohum gönderir. Örneğin Ekim 2024’te 21 ülkeden gelen 30.000’in üzerindeki yeni tohum örneği depoya teslim edilmiştir. Şubat 2025’te ise 13.000 tohum örneği daha (21 gen bankasından) teslim alınmıştır. Depo şimdiye dek toplam 123 gen bankasının 85 ülkeye ait tohum koleksiyonunu barındırmıştır. Bu küresel kolaylık, dünya çapında artan iklim krizi ve çatışma gibi tehlikeler ışığında gıda güvenliğini sağlamaya yardımcı olmaktadır.

Turizm Olanakları ve Aktiviteler

Svalbard, vahşi doğası ve ekstrem koşullarıyla maceraperest gezginlerin gözdesidir. Longyearbyen seyahatlerin başlangıç noktasıdır ve burada bir turizm altyapısı mevcuttur. Resmi kaynaklar da belirttiği üzere, Longyearbyen’den kalkan tekne turlarına katılabilir, körfez ve buzullar arasında kayaking yapabilir veya türe göre yıl boyu köpek kızağı ya da kar motosikleti turlarına katılabilirsiniz. Yazın dağlarda yürüyüşe çıkmak (hala kirlenen buzullarda bile kayak yapabilmek!) mümkündür. Kışın ise kuzey ışıkları avına çıkmak popülerdir. Longyearbyen civarında açık havada yeme içme etkinlikleri ve Kutup Gece Fuarları düzenlenir. Şehir merkezinde Kutup Müzesi ve eski kömür madeni müzesi gibi ilgi çekici müzeler vardır. Longyearbyen’e yaklaşık 3.000 kişi yaşadığı için şehir düzeni küçüktür; alışveriş vergi muafiyetli (“duty-free”) ortamıyla Norveç ortalamasının altında fiyatlı ürünler sunar.

Ayrıca, geziler kapsamında Pyramiden hayalet kasabasına turlar düzenlenir ve çevresi keşfedilir. Barentsburg’daki eski Sovyet yerleşimine tekne veya karayoluyla ulaşmak da mümkündür. O tarihten kalan kömür madenleri, eski Lenin heykeli ve Rus kulübesi fotoğraf lokasyonlarıdır. Arctic doğanın bir parçası olarak foklar, morslar ve balinaları görmek için tekne turları popülerdir. Longyearbyen’de yılda konserler, festivaller ve etkinlikler düzenlenir; örneğin geleneksel Norveç Arktik yemekleri (ren geyiği eti, fok, balina gibi) tadılabilir. Kısacası Svalbard hem zorlu bir doğa deneyimi hem de ilgi çekici bir kültürel ortam sunar. (Ancak unutulmamalıdır ki vahşi kutup ayıları nedeniyle şehir dışında mutlaka rehber eşliğinde dolaşılmalıdır.