🧱 TOPRAK – İSİMLER
| Kürtçe | Türkçe | Açıklama |
|---|---|---|
| ax | toprak | En yaygın kullanılan kelime |
| erd | yer / dünya / toprak | Daha edebi / dini bağlamda |
| zemîn | zemin / yer | Yüzey anlamında |
| axê reş | kara toprak | Verimli, koyu renkli toprak |
| axê sor | kırmızı toprak | Demirce zengin, kurak bölgelerde |
| zevî | tarla | Ekin dikilen toprak |
| gur | mezar / toprak altı | Ölüm ve definle ilgili |
| gundik | toprak parçası | Küçük tarla |
| diz | tepe / toprak yığıntısı | Doğal ya da yapay yığın |
| deşt | ova | Geniş, düzlük alan |
| qad | arazi | Hukuki / resmi bağlam |
| xak | toprak (Arapça kökenli) | Özellikle dini şiirlerde kullanılır |
| gund | köy | Toprağa bağlı yerleşim yeri |
🛠️ TOPRAK – FİİLLER
| Kürtçe Fiil | Türkçe Anlamı | Açıklama |
|---|---|---|
| kêşîn | kazmak | Toprağı kazmak |
| xistin avêtin | toprak saçmak | Mezar üzerine ya da genel anlamda |
| kevîn | düşmek (toprağa) | Yere, toprağa düşmek |
| avdanîn | sulamak | Tarlayı, toprağı sulamak |
| keftin | toprağa düşmek | (örn. yere düşmek) |
| hejandin | ekmek | Tohumları toprağa bırakmak |
| birîn | sürmek | Toprağı işlemek |
| girtin | örtmek | Toprakla örtmek |
| pêkanîn | dikmek | Bitkiyi toprağa dikmek |
| şikandin | kırmak / parçalamak | Toprağı çapayla parçalamak |
| guhastin | taşımak | Toprağı başka yere taşımak |
| avêtin axê | toprağa atmak | Genellikle cenazelerde |
| zêdekirin | gübrelemek | Toprağı zenginleştirmek |
🗓️ TOPRAK – ZAMANLAR / MEVSİMLER
| Kürtçe | Türkçe | Açıklama |
|---|---|---|
| demê hejandinan | ekim zamanı | Tohumların toprağa atıldığı zaman |
| demê baranê | yağmur zamanı | Toprağın suya doyduğu zaman |
| demê zextkirinê | sürme zamanı | Toprağın işlenme zamanı |
| demê berhemê | ürün alma zamanı | Hasat zamanı |
| payîz | sonbahar | Genelde ekim dönemi |
| bihar | ilkbahar | Toprak uyanışı, ekin dikimi zamanı |
| havîn | yaz | Toprak kurur, sulama ihtiyacı artar |
| zivistan | kış | Toprak dinlenir, buzlanır |
⚙️ EDATLAR / YER BELİRTENLER
| Kürtçe | Türkçe Anlamı | Açıklama |
|---|---|---|
| li ser axê | toprağın üstünde | Örneğin: li ser axê rûniştin |
| di nav axê de | toprağın içinde | Örneğin: binav kirîye di nav axê de |
| jêrê axê | toprağın altında | (Mezar gibi bağlamlarda) |
| ji axê re | topraktan dolayı | Neden-sonuç bağı |
| bi axê re | toprakla birlikte | Ortaklık / birliktelik belirtir |
| berî axê | topraktan önce | Zaman bildirir |
| pêşî axê | toprağın önünde | Konum belirten |
🎨 Sıfatlar / Rengdêr
| Türkçe | Kürtçe (Kurmancî) |
|---|---|
| kuru | zehmetî, qir |
| ıslak | germ, avîn |
| çamurlu | gilldar, avaxî |
| tozlu | hêvî, hêvê têda heye |
| sert | qelek, dijwar |
| yumuşak | nerm |
| doğurgan (verimli) | hezîr, zêdeçê |
| taşlı | berdar, kevirdar |
| bereketli | bêrketdar |
