Bilindiği gibi, 1840’lı yıllara kadar adı Çemişgezek olan coğrafya ve idari birim, bu tarihlerde Dersim olarak kayıtlara geçmeye başlamıştır. Çemişgezek, Roma hükümdarlarından birinin ad verdiği bir şehir ve idari birimdir. Osmanlı devletinin Çaldıran savaşından (1514) bir yıl sonra Haziran 1515’te ele geçirdiği bu yörede daha önce egemen olan siyasal yapılar, Safevi ve Akkoyunlu devletleridir.
O dönemin siyasal ve mali koşulları gereği Osmanlı devleti hemen tahrir işlemine başlamış ve bu işlem Haziran 1518’de sonuçlanmıştır. Tahrirde, 12 yaşından büyük erkeklerin tümü deftere yazılır, mücerred, bennak ve hane olarak sınıflanan bu kişilerin ödeyeceği vergi ve harçlar kaydedilirdi. Kural olarak tahrir işlemi otuz yılda bir yapılırdı, ancak, bu sürenin tam olarak uygulandığı herhangi bir örnek toktur. Örneğin, Çemişgezek tahrir defterleri 1518, 1523, 1541 ve 1566 yıllarına aittir.
Tahrir defterleri, ad vurma geleneği dikkatle incelendiğinde, kayıtlı halkın etnik, mezhepsel ve dinsel durumu hakkında kesin bilgilerin elde edilebileceği çok önemli kaynaklardandır. 1518 yılı tahrir defteri, ilk olması bakımından ayrıca bir öneme sahiptir.
1518 yılı tahrir defterinde ad vurma geleneği incelendiğinde kişi adlarının Alevilikteki tevella ve teberra (Ehl-i Beyt’e yakın olana yakın olmak, uzak olana uzak durmak) ilkelerini çok açık biçimde yansıttığı görülmektedir.
Mali ve ekonomik duruma gelince: Osmanlı devleti reayadan (Arapçada sürü anlamında, Osmanlı devleti yöneticiler dışındaki halka reaya diyordu) onlarca çeşit vergi ve harç alıyordu. Çemişgezek sözkonusu olduğunda alınan bu vergi ve harçlarla ilgili durumu bazı örneklerle açıklayalım.
Çift ya da hane olarak yazılan evli erkeklerden her yıl 50 akça, bennak olarak nitelenen evli, ancak devletten arazi kiralayamamış erkeklerden 12 akça, henüz evlenmemiş, genellikle 12-17 yaş arasında olan erkeklerden 6 akça harç alıyordu. Ayrıca her köyden değirmen vergisi alınıyordu ki her ay başına 5 akça idi. Köyde evlenen dul kadınlardan 30 akça, bakirelerden ise 60 akça düğün harcı alınıyordu. Bekçilik vergisi ise her çalınan hayvandan 5 akça idi. Hayvancılıktan alınan vergiler ise 2 koyuna bir akça idi ancak, bu vergi kuzu zamanına denk getirildiği için kuzular da koyun sayılarak alınan vergi iki katına çıkarılıyordu.
Bireylerin ve köy nüfusunun ödediği bu vergi ve harçlar toplandıktan sonra elde edilen sayıyı yuvarlak bir sayıya çıkarmak için bad-ı heva (hava civa gibi) bir para daha alınıyordu. Örneğin köyün vergi ve harçları 1875 akça ise 125 akça bad-ı heva harcı konarak 2.000’e tamamlanıyordu.
Saydığımız bu vergi ve harçlar olağan olanlarıydı. Olağanüstü vergiler de vardı ki buna avarız deniyordu ve savaş samanlarında köy başına tespit ediliyordu. Daha sonraki yıllarda barış zamanında ise resm-i hazer adı altında ‘barış vergisi alınmaya başladı.
Karye-i İrnik (İznik?)
Derviş Nazar, Çift
Şah Kulu veledeş, Bennâk
Ali biradereş, Mim
Tahir nam Çift
Tayib biradereş , Mim
Hızır nam, Çift
Mahmud nam, Çift-Nim
Pir Ahmed nam, Çift
İbrahim nam, Çift
Mahmud biradereş, Mim
Mahmud nam, Bennâk
İsmail nam, Bennâk
Mahmud biradereş, Bennâk
Yusuf nam, Bennâk
Hızır nam, Çift
Mevlana Seydi Ahmed, Çift
Hamza biradereş, Bennâk
Hüseyin nam, Bennâk
Avaz nam, Bennâk
Karye-i Ağyâr-ı Ulya nam
Abdal kethüda, Çift
Hamza nam, Çift-Nim
Pir Ali nam, Çift
Ali biradereş, Bennâk
İne Bey biradereş, Mim
Hasan nam, Çift
Şah Ali biradereş, Çift
Dede nam, Bennâk
Yakup nam, Çift
Mihmad nam, Çift
Yağmur nam, Çift
İsmail biradereş, Mim
Avaz nam, Çift
Halil biradereş, Çift
Karye-i Ağyâr-ı Süfla nam
Mahmud Kethüda, Çift
Sevindük biradereş, Çift
Piri nam, Çift
Üveys nam, Çift
Timur nam, Çift
Kutlu Bey nam Çift-Nim
Halil biradereş, Bennâk
Mehmed veledeş, Mim
İdris nam, Çift
Karye-i Pağnik nam Nahiye-i Mazgird
Mahmud nam, Çift
Halil biradereş, Çift
Mevlana Hasan, Çift
Mehmed biradereş, Çift
Hüseyin bin Molla Hasan, Bennâk
Maksud bin Ali, Çift
Veli biradereş, Bennâk
Abdurrahman nam, Çift
Halil biradereş, Bennâk
İshak nam, Çift
Hasan biradereş, Mim
Hüseyin biradereş, Mim
Yusuf nam, Çift
Ahmed biradereş, Mim
Kutlu Bey nam, Çift
Ali biradereş, Çift
İne Bey biradereş, Bennâk
Yakub nam, Çift
Hoca Ahmed, Bennâk
Hasan nam, Çift
Hüseyin veledeş, Mim
Avaz nam, Çift
Pir Ahmed veledeş, Mim
Pir Mehmed nam, Bennâk
Karye-i Danaburan nam
Ali biradereş, Mim
İlyas nam, Çift
Piri nam, Çift
Doğan biradereş, Çift
Veli biradereş, Bennâk
Ali nam, Bennâk
Ahmed nam, Çift
Bayram biradereş, Bennâk
Halil nam, Çft-Nam
Abdülkasım nam, Çift
Murad nam, Çift
Ahmed veledeş, Bennâk
Bayram biradereş, Çift
İsmail nam, Çift-Nim
İbrahim nam, Bennâk
İlyas nam, Bennâk
Hoşgeldi nam, Bennâk
Karaman biradereş, Bennâk
Şahsuvar nam, Bennâk
Şeyh Kasım nam, Çift-Nim
Hızır nam, Çift
Beyrek biradereş, Mim
Hamza nam, Çift-Nim
Rüstem nam, Çift
Mehmed biradereş, Mim
Nazar nam, Çift-Nim
İsmail nam, Çift
Musa nam, Çift
İdris nam, Çift
Hasan biradereş, Çift
Ahmed biradereş, Çift
Avaz nam, Çift
Yâr Ahmed biradereş, Bennâk
Pir Ahmed veledeş, Mim
Dost Ali, Çift
Pir Ali biradereş, Çift
Kutludoğmuş nam, Çift
Ali Yâr biradereş, Bennâk
Mehmed Ali nam, Çift
Yusuf nam, Çift
Karye-i Esrük nam İslâmiye Nahiye-i Mazgird
Veli nam, Çift
Piri biradereş, Bennâk
Güvenç biradereş, Bennâk
Mehmed biradereş, Bennâk
Veli nam, Çift
Piri biradereş, Mim
Halil nam, Bennâk
Budak nam, Bennâk
Halo nam, Çift-Nam
Mehmed biradereş, Mim
Karye-i Basusi (Vasusi) nam nahiye-i Mazgird
Şah Veli Kethüda, Çift
Hüseyin biradereş, Çift
Mehmed nam, Bennâk
Rüstem nam, Çift
Beşaret biradereş, Bennâk
Mehmed bin Mansur, Çift
Ali biradereş, Çift
Ali Yâr biradereş, Çift-Nim
Hamza bin Mehmed, Mim
Satılmış veledeş, Mim
Pir Kulu nam, Çift
Karye-i Peri nam
Ahmed Kethüda, Çift
İne Bey biradereş, Çift
Şeyh Ahmed biradereş, Mim
Hasan bin Ahmed Kethüda, Mim
Yâr Ahmed nam, Çift-Nim
Şah Kulu nam, Çift
Veli nam, Çift-Nim
Hoşgeldi, Bennâk
İsmail veledeş, Mim
Üveys veledeş, Mim
Mevlana Mehmed, Çift
Pir Ali biradereş, Bennâk
Hasan Ali nam, Çift
Hüseyin biradereş, Çift-Nim
Rüstem Kethüda, Çift
Mustafa biradereş, Çift
Hasan biradereş, Çift-Nim
Baydır/Bahadır biradereş, Mim
Ali Yâr biradereş, Çift
Nur Ali nam, Çift
Sevindük biradereş, Çift-Nim
Murad nam, Çift
Maksud nam, biradereş, Çift-Nim
Şah Ali nam, Çift
Avaz biradereş, Çift-Nim
Hasan nam, Çift-Nim
İne Bey nam, Çift
İlyas biradereş, Mim
İlbeyi nam, Çift
Piri nam, Çift
Sevindük biradereş, Mim
Kevindük/Gündük biradereş, Mim
Nazar nam, Çift-Nim
Karye-i Kendsatıoğlu
Ahmed Kethüda, Çift
Hızır biradereş, Çift
Piri biradereş, Çift-Nim
Enbiya nam, Çift
Abdullah biradereş, Bennâk
Pir Kulu nam, Bennâk
Şah Kulu biradereş, Mim
Karye-i Kendkayacı nam
Mehmed Kethüda, Çift
Ahmed biradereş, Mim
Ümmet nam, Çift
Şeyh İbrahim biradereş, Çift
Şah Ali nam, Çift-Nim
Şah Veli biradereş, Mim
Pir Kulu nam, Çift
Şah Kulu biredereş, Bennâk
İbrahim nam, Çift-Nim
Pir Ali nam, Çift-Nim
Süleyman biradereş, Mim
Derviş nam, Çift
Pir Ali biradereş, Çift-Nim
Mevlana Piri, Bennâk
Karye-i Hezirge nam
Küçük nam, Çift
Murad biradereş, Mim
İlyas biradereş, Mim
Ahmed nam, Çift
Mustafa nam, Bennâk
Şükür nam, Bennâk
Mansur biradereş, Mim
Ali nam, Çift
İbrahim biradereş, Mim
Halil nam, Çift
Veli nam, Çift
Karye-i Kiştim nam nahiye-i Mazgird
Şah Kulu nam, Çift
Mahmud biradereş, Mim
Hasan nam, Çift
Yusuf nam, Bennâk
Musto nam, Çift
Rüstem nam, Çift
Halil biradereş, Bennâk
İlyas nam, Çift
Hacı biradereş, Bennâk
Cafer nam, Çift
Budak biradereş, Bennâk
Karye-i Şeker-i Süfla Ekrad
İskender Kethüda, Çift
Şah Veli biradereş, Mim
Maksud biradereş, Mim
Seydi Ahmed nam, Çift
Yusuf biradereş, Mim
Ahmed nam, Çift
Mehmed biradereş, Mim
Musa nam, Çift-Nim
Abdullah biradereş, Mim
İsrail nam, Çift
Behlül biradereş, Mim
Cebrail biradereş, Mim
İskender biradereş, Bennâk
Satılmış biradereş, Bennâk
Cebrail nam, Çift
Fahro biradereş, Mim
Ali biradereş, Mim
İlyas nam, Çift-Nim
Kamber biradereş, Mim
Nevruz nam, Çift
Hamza biradereş, Çift-Nim
Halil nam, Bennâk
İlyas nam, Bennâk
Hasan nam, Bennâk
Hamza nam, Bennâk
Hızır biradereş, Mim
Yusuf nam, Bennâk
Karye-i Kirzi/Kirzu Ekrad
Şah Ali Kethüda, Çift
Hasan Ali nam biradereş, Bennâk
Mehmed nam, Çift
Malik nam, Çift
İne Bey biradereş, Bennâk
Piri biradereş, Bennâk
Durmuş nam, Bennâk
Derviş bin Yusuf, Bennâk
Hüseyin nam, Bennâk
Karye-i Kızılkale nam nahiye-i Mazgird
Melih nam, Çift-Nim
Şeyho biradereş, Bennâk
Maruf nam, Çift
Şah Kulu biradereş, Bennâk
Ali biradereş, Bennâk
İlyas bin Maruf, Mim
Cebrail nam, Çift
İsmail biradereş, Bennâk
Kasım nam, Çift-Nim
Halil nam, Çift
Ahmed biradereş, Bennâk
Bayram nam, Çift-Nim
Mehmed nam, Çift
Ahmed nam, Çift
Piri biradereş, Mim
Mahmud biradereş, Mim
Behlül nam, Bennâk
Ahmed nam, Çift
Musa biradereş, Mim
Pirkân nam, Bennâk
-Karye-i Kübik
Veled nam, Çift
Hasan biradereş, Mim
Karye-i Zeri, nam Ekrad İskender nam, Çift
Ali biradereş, Bennâk
Pir Mehmed biradereş, Mim
Ali nam, Çift
Kamber biradereş, Bennâk
Hasan biradereş, Mim
Mehmed biradereş, Mim
Karye-i Zağfiranlı nam
Hasan nam, Çift-Nim
Hasan Çift-Nim
Avaz nam, Çift-Nim
Hüseyin nam, Bennâk
Hasan nam, Bennâk
Nur Ali nam, Bennâk
Abidin nam, Bennâk
Karye-i Titinik nam İslâmiye nahiye-i Çatalkale (393)
Şeyh Pir Ahmed, Çift-Nim
Veli nam, Çift-Nim
Mehmed nam, Çift
Mustafa veledeş, Bennâk
Hüseyin veledeş, Mim
Tahir nam, Çift-Nim
Hacı birader, Çift-Nim
Kara nam, Çift-Nim
Üveys biradereş, Çift-Nim
Şah Emir nam, Bennâk
Oruç nam, Çift-Nim
Karye-i Samri Kürd (Şamoşi?)
Halil nam, Çift-Nim
Bekdeş biradereş, Çift-Nim
Kabil biradereş, Bennâk
Cafer nam, Çift-Nim
Maksud biradereş, Çift
Budak nam, Çift-Nim
Ali biradereş, Çift-Nim
Yusuf nam, Çift-Nim
Hamza Aksüt
