Kürt kültürü ve mitolojisi, yaşadıkları coğrafyanın zorlu iklimi ve üretim biçimleriyle şekillenmiştir. Soğuk dağlık bölgelerde hayvancılık ve tarımla uğraşan Kürtler için güneş ve su, yaşamın sürdürülebilirliğinin temel kaynağı olmuş, bu iki unsur mitolojide kutsal bir kimlik kazanmıştır.
Güneş ve Su: Yaşamın Kaynağı
Kürtlerin kolektif bilincinde, güneşin doğuşu yeni bir başlangıcı, umudu ve bereketi simgeler. Su ise temizliğin, canlılığın ve tarımın vazgeçilmez bir parçasıdır. Bu bağlamda:
- Güneş Tanrısı Mitra: Işığı ve sıcaklığıyla toprağı canlandıran, yaşamı müjdeleyen bir figür.
- Su Tanrıçası Anahita: Güzelliği ve hayat verici özelliğiyle nehirleri, yağmuru ve bereketi temsil eder.
Zerdüşt inancında da güneş, “Vohumanah” (ölümsüz aziz) olarak mutluluğun ve yaratıcılığın kaynağı sayılmıştır.
Ateş Kültü: Magilerden Zerdüştizme
Ateşin kutsallığı, Med kabilelerinden Magilerin ritüellerine dayanır. Magiler, ateş yakarak güneşin sürekli doğmasını sağlamayı ve tanrıları etkilemeyi amaçlardı. Bu gelenek, Zerdüştizmle harmanlanarak devam etti:
- Ateşin Anlamı: Güneşin yeryüzündeki temsili, bilgeliğin ve kötülükleri yok eden bir güç.
- Ateş Kuleleri: Zerdüşt tapınaklarında sürekli yanan ateşler, kirletilmeden korunurdu. Rahipler, ateşi nefesleriyle kirletmemek için peçe takardı.
Ateşe duyulan saygının pratik nedenleri de vardı: Isınma, aydınlanma ve temizlik.
Mevsimsel ve Özel Ateşler
- Newroz (21 Mart): Baharın gelişi, doğanın yeniden doğuşu ve Demirci Kawa’nın zalim Dehak’a karşı zaferi, büyük ateşlerle kutlanır.
- Düğün Ateşleri (Sin Sin): Gelin ve damat, kötülüklerden arınmak için ateşin üzerinden atlardı. Bu gelenek, renkli kıyafetler ve halaylarla süslenirdi. Ancak modern dönemde unutulmaya yüz tutmuştur.
- Kurban Ateşleri: Zerdüşt inancında hayvan kesmek yerine ateş yakma geleneği, İç Anadolu Kürtleri arasında uzun süre devam etti.
Kültürel Miras ve Tarihsel Kökler
Kürt mitolojisi, Mezopotamya’nın kadim uygarlıklarıyla iç içedir:
- Tufan Efsanesi: Nuh’un gemisinin Cudi Dağı’na oturması, Tevrat ve Gılgamış Destanı’nda da yer alır.
- Hurri ve Mitanni İzleri: Ay Tanrısı Sin’in Harran’daki tapınağı, Fırat’ın kutsallığı ve Nemrut efsaneleri, bölgenin ortak hafızasını yansıtır.
- Sümer Bağlantısı: Sümerlerin “Lulu” olarak adlandırdığı ilk insan, Zagros Dağları’nda yaşayan bir Kürt aşiretiyle ilişkilendirilir.
Suya Saygı ve Ritüeller
- Fırat’ın Yargı Gücü: Babil Kralı Hammurabi, suçu kanıtlanamayan kişilerin Fırat’a atılmasını emrederdi. Nehir, suçsuzları korurken suçluları cezalandıran bir tanrısal güçtü.
- Günümüzdeki İzler: Kırsalda yaşayan Kürtler, su içerken diz çökerek saygı gösterir. Akan suyun kirletilmemesi, kadim bir gelenektir.
Sonuç: Kültürel Süreklilik ve Tehlike
Kürt mitolojisi, binlerce yıllık bir birikimin ürünüdür. Ancak tarihi sitelerin sular altında kalması ve asimilasyon politikaları, bu mirası tehdit ediyor. Newroz ateşleri gibi ritüellerin canlı tutulması, kültürel kimliğin korunması için hayati önem taşır.
“Ateş, güneşin yeryüzündeki izidir. Su ise yaşamın ta kendisi. İkisi bir araya geldiğinde, Kürtlerin direniş ruhu doğar.”
Bu kadim değerler, yalnızca Kürtlerin değil, insanlığın ortak hafızasının bir parçasıdır.
