Çîroka Hesen Xêrî Beg
Belgesel video çalışmalarıyla tanıdığımız Ayhan Erkmen ünlü siyaset insanı Dersimli Hasan Hayri Bey’i (Hesen Xêrî Beg) ‘’Çîrokbêj’’ isimli bir video hikâye ile anlatmış. Kürtçe/Kurmancî hazırlanan ve Türkçe altyazıyla sunulan 12 dakikalık videoda; Şeyh Said İsyanı gerekçesiyle 23 Kasım 1925’te Elazığ’da idam edilen Hasan Hayri Bey’in yaşantısı spotlar halinde anlatılıyor.
Ayhan Erkmen’le ‘’Hasan Hayri Bey’’ hazırladığı ve sunduğu videosu için konuştuk. Tarihi bir şahsiyet olarak Hasan Hayri Bey’in hayatını kısa video yapmasının nedenlerini, proje fikrinin oluşumunu, materyal kullanımı konusunda kimlerden destek aldığını sorduk:
Ayhan Erkmen: Hasan Hayri Bey halkların birlikte, kardeşçe, ortak bir vatanda özgürce yaşayabileceğine inanan, bunun için çalışan ve bu olmayınca yanlışı düzeltmek için canını feda etmekten geri durmayan, hakkı teslim edilmemiş bir tarihi kahramandır. Tarihi şahsiyetleri yaşadığı zamanda ve koşullarında değerlendirmediniz mi büyük bir haksızlık yapmış olursunuz. Hasan Hayri Bey ile ilgili de böyle bir haksız algı var. Bu kısa video öyküde muradımız bu yanlış algıya ışık tutmak ve onun doğru anlaşılmasına bir nebzede olsa vesile olalım istedik.
Yani Hasan Hayri Bey’i hatırlamak ve hatırlatmak için başladınız bu projeye, öyle mi?
Ayhan Erkmen: Proje ise şöyle oluştu; meğer ailede böyle bir istek varmış zaten, konuşuluyormuş. Hatta bir kitap çalışması da var hali hazırda. Hasan Hayri Bey’in öz akrabalarından olan sanatçı Mikail Aslan ise video film fikrini Selim Temo ile paylaşmış önce. Selim Hoca da bana iletince Hasan Hayri Bey ile ilgili araştırma ve okumalara başladım. Mikail Aslan’ın verdiği ilişkiler üzerinden Hozat Eski Belediye Başkanı Cevdet Konak’a ulaştım. Kendisi de Hasan Hayri Bey’in öz akrabalarındandır. Cevdet abi sağ olsun, ayları bulan hazırlık aşamasında, sürekli ilişki, bilgi ve belge konusunda büyük yardımlarda bulundu. Cevdet Abinin kızı Dilan Konak da Hasan Hayri Bey’le ilgili başarılı ve dolu dolu bir tez çalışması hazırlamıştı. O tezin benim ile paylaşılması işimi bayağı kolaylaştırdı. Yine aileden, yazar Abbas Tan, gerek aile büyüklerinden duyduklarını, gerekse de araştırmaları neticesinde elde ettiği bilgileri benimle paylaştı.
Materyal toplarken sıkıntı yaşadınız mı?
A. Erkmen: Elbette istediğimiz oranda belgeye ulaştığımızı söyleyemeyiz. Hasan Hayri Bey 1. Mecliste vekillik yapmıştı mesela. Meclisteki oturum tutanaklarına ulaştık biz de. Video öyküde de belirttiğimiz üzere; tek adamlılığa, Koçgiri İsyanındaki kıyıma, yerel yöneticilerin Dersim, Elazığ ve çevre yerleşim yerlerindeki halka rağmen, halka eziyet eden keyfi uygulamalarına, hatta Lozan’da Musul’un İngilizlere bırakılmasına ciddi muhalefet ediyor. Bazı tutanaklarda, misal Koçgiri İsyanına dair olan konuşmasının bir kısmı yok. Bence bu planlı bir kayıp, Hasan Hayri Beyin doğru anlaşılmasını istemeyen, sonunda canına kast edenlerce yapılan bir müdahale olduğunu düşünüyorum. Ama biz, kendisi ile birlikte de yargılanan Karerli Mehmet Efendi’nin anıları, Nuri Dersimi’nin kitaplarında da geçen Şeyh Said’in Batı Cephesi Komutanı Şeyh Şerif’in Elazığ’a gelişi, Hüseynik’te Hasan Hayri Bey’i ziyareti ve birlikte Dersimdeki aşiret büyüklerine ulaşmak üzere yazdıkları telgraf gibi birçok materyali çeşitli kaynaklardan inceledim.
Çekimleri Dersim’de mi yaptınız?
A. Erkmen: Cevdet Konak’ın vasıtasıyla, çekim ekibimizle, Hozat’a ve Hasan Hayri Bey’in doğduğu Ağzunik (Axzunîk) köyüne gittik. Orada da Hasan Hayri Bey’in akrabaları olan yaşlılardan ve özellikle de Kenan Coşkun’dan çok değerli bilgiler edindik.
Videonuz 12 dakika sürüyor. Böyle bir kişi ve konu için kısa değil mi?
A. Erkmen: Kısa olmasına özellikle dikkat ettik ki izlenebilsin. Çünkü önceki video öykülerimizden de biliyoruz ki çalışma uzun olunca bir bütünen ve dikkatlice izlenmiyor. Biz de PEL Filmciliğin katkılarıyla öyküyü kısa tuttuk. Dediğim gibi Hasan Hayri Bey’in anlaşılması gibi bir muradımız vardı ve bunu oldukça kısa cümlelerle, dönemleri itibarıyla anlatmaya çalıştık. Yine Kürtçe bilmeyenlere de ulaşmak için bu video öykümüze Türkçe altyazı ekledik. Umarım Hasan Hayri Bey hakkında bu çalışma bir başlangıç olur ve farklı çalışmaların hazırlanmasına da vesile olur.
Röportaj: Nesimi Aday
