Raştîya Xora ke Birîya ra

Welato ke, hardîye ke tey weşîya xo ramemê ewro werte adir u kile de rê. Hem dewletê dormî, hem kî emperyalîştî, ebe zorê çeku kenê ke yê xo bîyare ra sire. Kerdenunê dewletu de îsonetenî re, vîjdanî re ca çîno. Esto çîno, menfaatê zorbazuno. Hete ra her roz milet yeno qir kerdene, hete ra se hazaru ra kes bîyo goçber. Xeyle kes kowu de cemedîno, deryawu de xenekîno. Keso ke şîndorunê Avrupayî ra vişîno bover, qampu de beno pêrsan.

İsonê ma kî qirkerdîsu ver, feqirîye u vêsanîye ver her ju ju welat ser şîyo. İlam îlam ke hardê Kirmancunê Raa Haqî endî bîyê îssîz, azvurnayîs u azbirnayîs kî xeyle avêr şîyo. Roze be roze Kirmancîye vileşîna ro sona.

Raşta, tenge de rîme hama îqrarbende Kirmancîye kî estê, xoverdayîsê qomê ma kî esto. Kirmancî dorme ju îzano newe de xeyle xeyle ame têhet. İzanê modernîtewo qapîtalîstî qewul nê kenê; qomenîya xo wo mestewu raştîya xo ser tarîf kenê, her renge Kirmancu raştîya de Kirmancenî qewul kenê. Juyê na rengu kî Kirmancê Raa Haqîyê.

Kirmancê Raa Haqî, mefîye u goç kerdene ra avêr weşîya xo sukunê xo de, dewunê xo de ramitene. Qalê Raa Haqî ke bîyene en virende Dersîm amene aqlê herkeşî. Raştîye de hona kî nîya ro.

Çîye esto ke ebe polîtîqa azbirnayîs u azvurnayîsî ra Dersîm çixirê xo wo tarixî ra xeyle xeyle birno ra. Çi ra? Çi ke Dersîm hete ra çimê Raa Haqîyo, hete ra kî Raa Haqî kultirê kulî Kirmancu de temsîlê kultirê kanîyo, hafizayê Kirmancuno. Koledarî xora ke wazenê azvurnayîs u azbirnayîsê kulî Kirmancu tamam kerê, gereke Raa Haqî, warê na Raye Dersîmî kî werte ra wedare.

Xora ke koledarî qeret kenê ke Dersîm werte ra wedarê, gereke Dersîm kî bêro raştîya xo ser. Çi ke namê Dersîmî ke dekerna; qalê ju tarixî, kultir u welatî keme. Qalê ju qomenî keme ke qomenî raştîya îsonetenîya. İson ebe qomenî bîyo îson, en tarixo kanî ra nat kî ebe qomenî amo resto na rozu. Kes, berê qomenîyo, qomê xo ra cîya nîyo. Kemalê keşî kî kemalê qomê xo ra yeno.

Mesela qomenî ser vindeme, çi ke koledarî ebe na serestene kenê ke qomenîya ma werte ra wedare. Kamîya ma, qomenîya ma ra yena. Qomenîya ma, namê îsonetenîya ma wa. Boyna vacîme ke rinda rind aqlê ma pêrune de ca bo; “îsonetenî namê kulî qomenîyuno”. Xoverestena ke qomenîya ma re; yanî îsonetenîya ma re wayîr nê vecîna, a xoverestene ne xoverestena ma wa, ne kî yê îsonetenîya. O xoverdayîsî de ya kêmenî esta, ya kî fizilenî…

Ma vake ke qomenî raştîya îsonetenîya, modernîtewo qapîtalîst kî dismenê qomenîyenîyo. Na modernîte qomenîyu vilesneno ro, herkes tek teyna maneno. Ebe na tore kî herkeşî keno tabîyê huquqê xo, ceno bandira xo.

Na modernîte, îzanê îsonetenî kî gureto bandira xo… Hên bîyo ke muhalefeto ke xo şoreşger-sosyalîst name keno, yî kî tesîrê îzanê modernîtewo qapîtalîstî de mende. Gore yînu kî burjuva şoreşger bîyo, nîzamo ke ardo nîzamo de avêr bîyo, huquqo ke nînu no ro îsonetenî re xeyle xoserîye kî ardo.

Raştîye çika? Talano ke nînu ardo, azbirnayîsîye ke nînu no ro, zulumo ke nînu kulî dîna re ardo; tarixê îsonetenî de coru nê dîyîyo.

İzanê modernîteyê Tirkîya kî modernîtewo qapîtalîstî ra yeno. Qomenîyê ke nê ame ra îzanê na modernîteyî, pêro pîya verê polîtîka azbirnayîsî de mendê. Juya nînu kî qomenîya Raa Haqîya, Dersîmo.

Ebe îzan u qistasunê modernîtewo qapîtalîst ra şoreşgerenî nê bena, xismeta îsonetenî nê bena.

Çi ra na qal ardo ra? Kirmancê Raa Haqî, îlam ke îsonê ma wo Dersîm werte îzanê şoreşgerenîya modernîteyî de lavatîno, coka… Ne sarê ma, ne kî sarê Anadolîye na lavatîsî ra xêr nê vîneno.

İsonê ma yê ke xo şoreşger, xo modern qewul kenê, ci ra xeyle kes raştîya xo ra dûr vindenê. Qalê Kirmancenî ke kena, qalê Raa Haqî ke kena, qalê zonê xo ke kena hên zonena ke dot ra tifong nanê pi ra! Son u sodir namê Dersîm dekernenê, qalê Raa Haqî kenê, hên nêmezet qalê Kirmancenî kî kenê, hama raştîya nînu re wayîr nê vecînê. Çitur ke yeno ro ci hên tarîf kenê.

Na bîyayîsî de linga juye de kî sosyalîstê Tirkîya estê, çi ke îzanê nînu kî tesîrê modernîteyê Tirkîya de mendo. Nînu kî qomê ma de alaqa xo raştîya qomê ma ser ro nêno. Wazenê ke îsonê ma nefere de sîyasetê yînu bo. Honde ke xismeta yînu de ra, je wastena yînu vindena, ti rinda, avêra, roştbera… Nê nê, xora ke qalê raştîya xo kerde, xora ke qomenîya xo re, îradê xo re wayîr vecîya endî ti neqa! Ne xêrê Kirmancena to esta, ne qiymetê Raa to esto… Ti feodala, ti famikora, cahîla, xatirê îsonetenî nê zonena!

Çi ra? Vame ke xatirê qomê ma kî bizonê… Vame ke; werte homete de ebe kamîya xo, ebe qomenîya xo, ebe raştîya xo hardê xo de weşîya xo biramîme… Wazeme ke îsonê ma xoverdayîsê qomê xo de cayê xo bicero ke polîtîqa azbirnayîs verde hevena taqatê ma bibo.

Sarê ma mileto de feqiro, tenge de ro. Emegê her îsonê ma, ma re lazimo. Ewro nîyadame ke Kirmancê Raa Haqî axme bîyê, şîyê. Çond partî, çond sîyaset werte qomê ma de ca bîyo belî nîyo. Na halê miletê ma zof zanoxenî ra, baqilenî ra nîya nîyo. Saro ke qomenîya xo ra, raştîya xo ra vişîya ra binê lingu de sono.

Verbaroza Wertîye de bo, Anadolîye de bo haştîye u demokrasî nejdî nê awseno. Fizilenî kerda têra milet hete ra jumîn qir keno. Herkes ebe çekîyo, herkes cepe xo belî kerdo, herkes ju raye gureta ra xo ver polîtîqa xo rameno.

Kirmancê Raa Haqî hona rinda rind dorme raştîya xo de jubîyayîsê xo ro nê no. Naye ra kî tenga xo her ke şî bena girane. Hal ke na hal bo, mestewu de qirkerdîsê neweyî awsenê.

Hûseyîn Ozan