KAVLİ AŞİRETİ

Dersim kökenli aşiretlerden olan Kavli’ye ait yerleşimlerin büyük bölümü günümüzde Çorum topraklarındadır. Çorum’un merkez ilçesine bağlı Düdüklük, Kadıderesi, Kanlıosman (Yenikışla), Mollahasan, Mustafaçelebi, Kirazlıpınar; Alaca ilçesine bağlı Büyük Keşlik, Mazıbaşı, Soğucak, Koyunoğlu, Çikhasan, Dereyazıcı; Ortaköy ilçesine bağlı Fındıklı, Göbsen, Çirçir, Değirmenönü, Kuşkışla, Tutluca, Kılavuz, Asar, Kozluca ve Gökköyü köyü Kavli aşiretindendir. Yozgat’ın merkez ilçesine bağlı Çorak köyünün bir bölümü de Kavli’dendir. Aşiretin pirleri Çorum’un Alaca ilçesine bağlı Nesimikeşlik köyündedir.

On altıncı yüzyıl kayıtlarına göre Kavli aşiretinin yurdu Çemişkezek’e bağlı Pertek nahiyesinin Duhan mezrasıydı. Kavlinin buradaki nüfusu 1518’de 85, 1523’te 15, 1541’de 73 neferandı. Osmanlı mali sisteminde on iki yaşından büyük olan erkekler vergi ve harç yükümlüsü olup bunlara neferan denirdi. Kadın ve çocuklarla birlikte aşiretin nüfusunu hesaplamak için bu sayının … ile çarpılması gerekir.

Aşiretin bir başka yurdu ise Kavili köyü şeklinde kaydedilmiştir. Ad vurma geleneğine örnek olarak bu köyün 1518 yılına ait neferan listesini verelim:

Karye-i Kavilü Ekrad (Kavilü köyü, Kürd)

?? nam, bennk

Şah Kulu birader-eş, bennak

Abdal birader-eş bennak

Mehmed nam, mücerred

Hasan nam, bennak

Ahmed birader-eş, mücerred

Hüseyin nam, bennak

Mahmud nam, bennak

Abbas birader-eş, mücerred

Yakub nam, bennak

Mustafa birader-eş, bennak

Pir Ali biradereş, bennak

Mehmed nam, bennak

Hamza birader-eş, mücerred

Hızır nam, bennak

İlyas birader-eş, bennak

Halil birader-eş, mücerred

Şeyh Emir nam, bennak

….. birader-eş, bennak

Halil birader-eş, mücerred

Mehmed nam, nim çift

Hamza nam, bennak

İbrahim veled-eş, bennak

Hasan nam, bennak

Hüseyin birader-eş, bennak

Mehmed nam, bennak

Hamza birader-eş, bennak

Yakub nam, bennak

Seydi Ahmed birader-eş, mücerred

Hasan nam, bennak

Yusuf birader-eş, bennak

Ali Hasan, bennak

Mahmud nam, bennak

İlyas nam, bennak

Hamza nam, bennak

Bayram nam, bennak

Cebrail nam, bennak

Ahmed birader-eş, bennak

Hüseyin nam, bennak

Salman birader-eş, bennak

Mehmed nam, nim çift

Mahmud birader-eş, bennak

?? birader-eş, bennak

Hasan nam, nim çift

Ahmed birader-eş, bennak

Hızır nam bennak

Hasan nam, bennak

İbrahim nam, bennak

Hamza veled-eş, bennak

Hasan veled-eş, bennak

Hızır nam, nim çift

Cafer nam, bennak

Osman nam, bennak

Hafız nam, bennak

Seydi birader-eş, bennak

İsmail birader-eş, bennak

Hızır nam, bennak

Abbas birader-eş, bennak

Hüseyin birader-eş, bennak

Cafer nam, tam çift

Mehmed nam, bennak

Hamza birader-eş, bennak

Cebrail nam, bennak

?? nam, bennak

Piro nam, nim çift

Şeyh Ahmed nam, bennak

Malo? birader-eş, bennak

Ahmed birader-eş, bennak

Ahmed nam, bennak

Hüseyin birader-eş, mücerred

Hamza nam, bennak

?? nam, mücerred

Mahmud nam, tam çift

Ahmed nam, mücerred

Yakub birader-eş, mücerred

Abbas birader-eş, mücerred

?? nam, bennak

Abdül? birader-eş, bennak

Yusuf nam, bennak

?? nam, bennak

Osman nam, bennak

Musa nam, bennak

Şeyh Emir nam, bennak

Hüdaverdi birader-eş, mücerred

Nazar nam, bennak

Yakub nam, bennak

Yusuf nam, mücerred

Hasan nam, bennak

Süleyman nam, bennak

Hızır birader-eş, mücerred

Hamza nam, bennak

İskender nam, mücerred

Hüseyin nam, bennak

Ahmed nam, bennak

Yusuf birader-eş, mücerred

Hasan veled-eş, mücerred

Şeyh Hasan nam, bennak

Cafer veled-eş, mücerred

Şah Veli nam, bennak

İbrahim nam, nim çift

Halil birader-eş, bennak

İsmail nam, bennak

Cebrail birader-eş, bennak

?? nam, mücerred

Ali nam, bennak

Hasan birader-eş, mücerred

Ali Halil, bennak

Nazar nam, bennak

Hasan nam, bennak

Aro? birader-eş, bennak

İsmail birader-eş, bennak

Aşiretin 1518 yılındaki ad vurma geleneği irdelendiğinde adların tamamına yakınının Arapça olduğu görülmektedir. Popüler Alevi adları listede oldukça fazladır. Özel bir durum olarak listede iki ad Osman’dır ki, birçok Alevi toplulukta çok ender de olsa Osman adsına rastlanabilmektedir. Bu haliyle liste Aleviliğin tevella ve teberra ilkelerine uygundur. Tevella, Ehl-i Beyt’i yüceltmek, teberra ise Ehl-i Beyt’e karşı duranlardan uzak durmak anlamındadır. Ad listesi, daha çok ilahiyatçı ve sağ eğilimli araştırmacıların dile getirdiği Alevilerin Safevilerden önce Ehl-i Beyt, Ali ve On İki İmam’ı kutsal görmediği, bu kutsalların 1501 yılında kurulan Safevi devleti etkisiyle Alevi inancına girdiği şeklindeki iddiaları da temelsiz kılmaktadır.

Aşiretten derlediğim bilgiye göre Kavli aşireti bilinmeyen bir nedenle Mazgirt ve Pertek’teki yurtlarından ayrılarak Erzincan’ın batı kesimine hareket etmiş, burada bir süre yurt tuttuktan sonra Amasya ve Çorum’un Mecitözü yörelerine göçmüştür. Bu göç hareketinin çok eskiye dayanmadığı söylenmektedir. On altıncı yüzyılın sonuna kadar aşiret hala Mazgirt ve Pertek’tedir. Bu yüzyılın ortalarında Pertek ve Mazgirt, idari olarak merkezi Peri şehri olan Çarsancak kazasına aktarılmıştır. On altıncı yüzyıldan sonra tahrir kayıtlarının tutulmaması aşiretin izini belgelerle sürme olanağını ortadan kaldırmaktadır.

Belirleyebildiğim kadarı ile Kavli aşireti, on sekizinci yüzyılın (1700-1800) ilk yarısında Çorum topraklarına gelmiştir. 1758 yılında yazılan bir fermanda Çorum Kürdü olarak nitelenen ve daha önceleri buraları yurt tutan aşiretler hariç, Kavli, Lek Salmanlı ve Arab aşiretlerinin, eşkıyalık yaptığı iddiası ve gerekçesiyle eski yurtlarına gönderilmesi istenmektedir. Karaman valisine gönderilen fermanda Kavli aşiretinin, eski yurdu olduğu belirtilen Çarsancak kazasına nakli emredilmiştir. Ancak Karaman valisi, kendisinin Çorum’dan sorumlu olmadığını belirterek fermana uymamıştır. Yine fermandan anlıyoruz ki, Kavli aşireti fermanın yazıldığı 1759 yılında Çorum kırsalında arazi ve emlak sahibidir. Hükümet başka bir fermanla Çorum mutasarrıfı İbrahim Paşa’ya bu aşiretlerin sürgününü emretmişse de bu emir de yerine getirilememiştir. Böylece, Kavli’nin de içinde bulunduğu birçok aşiret Çorum’daki yurtlarını sağlamlaştırmış olmuştur.

1768 yılındaki bir kayıttan Kavli aşiretinin büyük bölümü Hüseyinabad (Alaca’nın eski adı) yöresinde yurt tuttuğu anlaşılmaktadır. Söz konusu yüzyılda Çorum ve Mecitözü’de yaşayan iki ağanın saldırısına uğramıştı. Ağalar topladıkları beş yüzden fazla levendat eşkıyası (fedai) ile Kavli aşiretinin köylerini basmış, ‘iskan bahanesiyle’ onları yerinden etmeye kalkışmıştır. Aşiretin yirmiden fazla evi yağma edilip yakılmış, iki kişiyi de öldürülmüştü. Çorum yöresinde büyük korku yaratan eylem üzerine Sivas valisi harekete geçerek sorumluları cezalandırmıştı. (Alaca kazası o dönemde Çorum’a değil, Sivas’a bağlıdır.)

Kavli aşiretinin pir ocağı Şıh Çoban’dır. Şıh Çoban seyyidleri dördüncü İmam Zeynel Abidin’in oğlu Zeyd’in soyundan olup Kufe ve Nercisiyye yörelerinde yaşayan Ebu’l Vefa’nın soyundandır. Bilindiği gibi Alevilikte ocak/taifeler pir ve mürşid olarak iki gruptur. Mürşidlere pir-i piran da denir. Pir ocağı olan Şıh Çoban’ın piri Avuçan ocağıdır ve bu ocak Şıh Çoban taliplerinin mürşidi yani pir-i piranıdır. Şıh Çoban’ın türbesi Mazgirt kasabasındadır. Şeyh Çoban ile Hozat’taki Sarı Sultan (Sarı Saltuk) ocağının musahip olduğu söylenmektedir. Bir başka söylenti, Şeyh Çoban’ın rehber, Sarı Sultan’ın pir, Avuçan’ın mürşit olduğu şeklindedir.

On altıncı yüzyıl kayıtlarına göre Çemişkezek’te Şeyh Çoban adında bir zaviye vardı. 1523 ve 1541 yılı kayıtlarına göre Mazgirt’in Hozinkiğ ve Hazirge köylerinin geliri Şeyh Çoban zaviyesinindi. Bunlardan Hazirge köyü, Munzur suyunun kenarında, Hozinkiğ köyü ise Mazgirt’in güneydoğusundaydı.

Kavli aşiretiyle ilgili vereceğimiz son bilgi, bu aşiretin Adıyaman’daki Kavi aşiretiyle aynı olmadığıdır. Adıyaman’daki Kavi aşireti 1400’lü yıllardan beri o yörede yaşamaktadır ve pir ocağı doğrudan (direkt) Avuçan’dır. Bir başka konu, İran’da Tahran yakınlarında Kavli (Kowli) adında bir aşiretin varlığı ve konumuz olan aşiretle ilgisidir. İran’dakj bu aşiret de Alevi’dir.

*Yazıda ”??” işareti ile belirtilen yerler, okunamayan isimleri belirtmek için konulmuştur.