Raa Heqé(Alevi) felsefesinde ilk varoluşun tanımı olan Howtemal, büyük bir değerle, önemle ve saygıyla kutlanılır.
Howtemal: 1)Kainat ve kainattaki tüm varoluşlara verilen addır. 2)İlk oluşumu, şekil, beden, hayat, can bulma döngüsünü kapsayan devir ve bu nitelikli etmenlerin devam ettiği zamandır. 3)Kainatın ve Kainattaki her şeyin varlık kazanıp vücut bulduğu zamandır. 4)Gelişimini dondurmuş doğanın yeniden çözülüp canlandığı ve kış uykusuna uyumuş hayvanların yeniden uyanıp hem canlılığını ve hemde soylarını devam ettirmek için harekete başladığı zamandır. 5)Howtemal’ın son günü Güneşin doğduğu ilk gün ve gece gündüzün eşit olduğu gündür. 6)Alevi takviminin birinci ayı Ateş ayıdır. Ateş ayının biri, Miladi takvimde Mart ayının yirmi birine denk gelir. Ateş ayının biri yeni gün, yeni yıl, yeni bir çağ, ilkbaharın başlangıcı ve ilkbaharın ilk günüdür. 7)Darlığın, zorluğun bittiği, bolluğun, esenliğin başladığı dönemdir.
8)Cemre: Asıl adı Čemra(Čem-ra), Čemila olan cemre, kök adını Čem-den alır. Cem: 1)Tüm kainatın real döngüsüdür. 2)Kainatta olan biten tüm hareketler birer cemdir.
Cemre kelimesinin eki olan Ra, ra: 1)felsefe, yol. 2)veren, açan, cana can veren, doğum veren, güneş açan, gün açan, bitki veren, çiçek açan ve benzeri nitelikli oluşumları tanımlayan kelimedir.
Cemre Howtemal öncesinde havaya, suya ve toprağa düşer. Cemrenin gezegene düşüşüyle yeni bir dönem için gerekli koşullar doğal yolla başlamış olur. Raa Heqé(Alevi) felsefesi, bu dömeni yeni bir Cem döngüsü olarak tanımlar ve bu Cem tabiatın hareketlilik, canlılık kazandığı yeni bir dönem ve eş zamanlı olarak yeni bir yılın başlangıcıdır.
Howtemal bayramı, etkinliği ve kutlamaları 16 gün olup, Miladi takviminde 06 mart ile 21 mart arasıdır. Howtemal iki hafta kutlanılır. İlk haftaya küçük Howtemal, ikinci haftaya büyük Howtemal denilir. Raa Heqé(Alevi) takviminde hafta 8 gündür. Güneş sisteminde 8 gezegen vardır ve haftanın her bir günü bir gezegeni temsil eder. Gezegenlerde semah döndükleri için, Alevilikte Pervanelik olarak tanımlanırlar ve yine hafta günleride dönüp ertesi güne veya haftaya devir ederler. Bu nedenledir ki, Raa Heqé felsefesine mesup olan Halklardan Kırmanç Halkı, kendi ana dili Kırmančki /Kırmançca ile haftanın günlerini “semé, jüsemé, dısemé, hirésemé, ḉarsemé, ṕhočsemé, howtsemé” ile adlandırmıştır; ancak Anadolu’da Miladi takviminin kabulu ve hayata geçirilmesi sonucunda, bu takvime göre hafta 7 güne düşürülmüş oldu ve dolayısıyla howtsemé günü yitirildi: ama Kırmanç Halkı özel etkinliklerini Persembeden Perşembeye sayarak yine 8 güne tamamlıyor.
Raa Heqé(Alevi) takvimi günümüzde Halk takvimi olarakta bilinilir. Asimilasyon tarafı kimseler, Raa Heqé veya Alevi takvimi demezler; çünkü amaç tanımamak, asimilasyona uğratmak olduğu için, Halk takvimi olarak tanımlıyorlar.
Heşt: Sekiz (bu sayıyı gösteren rakam, 8)
Heşté: Sekiz gün (hafta günleri):
- semé: cumartesi
- jüsemé: pazar
- dısemé: pazartesi
- hirésemé: salı
- ḉarsemé: çarçamba
- ṕhočsemé: perşembe
- sessemé (éné): cuma
- howtsemé: yitirilen gün
Hawtemal’ın 16 gün takvimi:
01é Hawtemal / 15é Gucigé / 06 Mart
02é Hawtemal / 16é Gucigé / 07 Mart
03é Hawtemal / 17é Gucigé / 08 Mart
04é Hawtemal / 18é Gucigé / 09 Mart
05é Hawtemal / 19é Gucigé / 10 Mart
06é Hawtemal / 20é Gucigé / 11 Mart
07é Hawtemal / 21é Gucigé / 12 Mart
08é Hawtemal / 22é Gucigé / 13 Mart
09é Hawtemal / 23é Gucigé / 14 Mart
10é Hawtemal / 24é Gucigé / 15 Mart
11é Hawtemal / 25é Gucigé / 16 Mart
12é Hawtemal / 26é Gucigé / 17 Mart
13é Hawtemal / 27é Gucigé / 18 Mart
14é Hawtemal / 28é Gucigé / 19 Mart
15é Hawtemal / 29é Gucigé / 20 Mart
16é Hawtemal / 01é Adıré / 21 Mart
Bilimde derki Kainattan önce büyük bir ateş topu vardı ve büyük patlama sonucu Kainat oluştu! Hak: Yumurta biçimini aldı. Kırmanç dilinde Tarı kavramının adı Hak, yumurtanın adı da Hak; yumurtanın biçimi, kabuğu, içindeki besin ve doğurganlığı Kainat ve Dünya ile karşılaştırırsak Tarı kavramının adı ve yumurtanın adının neden Hak olduğunu anlamış oluruz.
Bilime göre de Kainatta var olan her şeyin çekirdeği, özü, anası, hammaddesi büyük ateş topudur.
Raa Heqé(Alevi) felsefesi büyük ateş topuna Hak demiştir. Bu denkleme göre Kainat’ın tümden bütünü Hak’ın kendisidir ve Kainattaki her şey Haktan bir parçadır. Her canın gövdesi kendi kainatıdır. Bir canın bedeninde bulunan mikroplar kendi kainatının birer parçasıdır ve gövdesinde bulunan yararlı mikroplar olmazsa bir can yaşayamaz.
Büyük patlama sonucu oluşan Kainat ve Kainat’ta yer, vücut bulan yıldızların, gezegenlerin, galaksilerin tüm moleküllerin, maddelerin, elementlerin, atmosfer ve yerdeki yedi ana katmanın ve hücrelerin ilk oluşumu veya vücut bulmaları Howtemal’a tekabül etiği Raa Heqé(Alevi) felsefesince kabul görülmüştür. İçinde bulunduğumuz zamanda da Kainatın gelişimi devam etmektedir.
İnsanın oluşumu ve gelişim sürecini özetlersek; ana rahminde yumurta döllendikten sonra vücut bulma evresini tamamlayan insan dünyaya gelir ve sonra gelişim süreci devam eder. Kainat ve Dünya’da varolan maddelerin çoğu insan ve hayvan bedeninde mevcuttur; ayrıca dünyanın 3’te 2’si sudur, insan bedenin 3’te 2’si de sudur.
Howtemal esenliğin, umudun, bolluğun habercisi, başlangıcıdır; çünkü çetin kış mevsiminin bitip ilkbahar mevsimin başladığı dönemdir.
Günümüzde de cemre Howtemal öncesi düşer ve gelişim döngülerini donduran bitkiler, ağaçlar Howtemal günlerinde yeniden canlanıp gelişimine davam ederler. Aynı şekilde kış uykusuna yatan hayvanlarda Howtemal günlerinde uyanıp hayat döngülerini devam ettirirler.
Cem: Üste Kainatın döngüsü olduğunu özetlemiştim. Kainatta, Dünyada döner ve doğadaki, yaşamdaki her canlı, bican olduğunda besin zinciri döngüsüne karılıp varlığa verim, yaşama canlılık katar.
Varoluş Cemi: Bir canın, bir bitkinin vücut ve canlılık buluşu veya bir maddenin, bir gezegenin, bir yıldızın ve benzerinin oluşup vücut buluşudur.
Hakka yürüme Cemi: Bican olmuş(ölmüş) bir kimse için yapılan Hakka uğurlama seronomisi ve devri daimi tanımlayan semah döngüsü biçimidir.
Güneşin güneş sistemine ilk doğduğu gün, Howtemal’ın son günü olan 1 Ateş’te olduğu bilimsel olarakta kabul görülmüştür.
Asma Adıré: Ateş ayı
Ateş ayı Raa Heqé(Alevi) takviminin birinci ayı olup 30 gündür.
Ateş ayının 1’inci günü, Miladi takviminde Mart ayının 21’inci günüdür.
Ateş ayının 1’inci günü yeni yılın ve ilkbahar mevsiminin ilk günüdür.
Ateş ayının 1’inci günü Güneş’in doğum günü ve gece gündüzün eşit olduğu gündür.
Ateş ayının 1’inci günü Newrozdur. Yeni bir günün ve yeni bir dönemin başlangıçtır.
Alev: 1)Çıra Alevi, ateş alevi veya büyük ateş topu alevi. 2)Alevi felsefesinin kök adının Alev oluş sebebidir. 3)Dünya çekirdeğide ateş ve alev deryasıdır. 4)Yine Raa Heqé(Alevi) takviminin birinci ayı olan ateş ayı, adını Kainat’ın ve Dünya’ın ilk hali olan ateşten almıştır.
Howtemal (isim) kelime kökeni Kırmançadır:
Yöre ağızlarıyla yedi(7) rakamının telaffuzu: Hawt, hewt, howt, heft.
Howtemal kelimesinin kökü “howt: yedi” rakamından, eki “ma: ana” adından almıştır. Her yöre kendi ağzıyla Howtemalı telaffuz eder.
Yöre ağızlarıyla Howtemal’ın telaffuzu: Hawtemal, Hewtemal, Howtemal, Heftemal.
Howt: Yedi (bu sayıyı gösteren rakam, 7)
Ma: 1)Ana, esas, asıl, temel. 2)Meydana getiren, cana can veren, ortaya koyan. 3)Anne, valide. 4)Biz. 5)Ya, evet.
Howt ma, Howt(e)ma: Yedi ana
Howt(e)ma, howt ve ma iki ayrı isimdir. E harfi bu iki isim arasında ki rabıttır.
Rabıt: 1)Bağlaç. 2)Rabteden, birleştiren, bağlayan.
Howtemal/Howtema(L): İsmin sonunda ki “L” harfi isim tamlamasıdır.
Howt Ma’a pesermané: Yedi Ana katman
Atmosferde yedi ana katmandan oluşmuştur.
ATMOSFERİN KATMANLARI:
- Troposfer
- Stratosfer
- Ozonosfer
- Mezosfer
- Termosfer
- İyonosfer
- Ekzosfer
Yerde yedi ana katmandan oluşmuştur.
YERİN KATMANLARI:
- İç Çekirdek
- Dıç Çekirdek
- Alt Manto
- Üst Manto
- Astenosfer
- Litosfer
- Hidrosfer
Asırlar boyu Raa Heqé(Alevi) felsefesini yaşama, yaşatma hakkı tanınmadığı için, Howtemal’da Aleviliğin diğer değerleri gibi gerçek anlam ve içeriğinden uzaklaştırılıp baskıcı felsefelerden anlamlar yüklenilmiştir.
Howtemal, Raa Heqé(Alevi) felsefesinin en önemli değerlerindendir. Howtemal’da Howtemal konulu etkinlikler ve cemler yapılır, lokmalar dağıtılır, çerağlar yakılıp gulvengler edilir.
Howtemal tavimi içinde olan perşembe günleri, Jiar ve Diarlara gidilip yol görülür.
Howtemal cemi çok önemli olup her Alevi bireyi bu bilinçle Howtemal cemine katılır. Semah’ın figürleri Howtemal içerikli olur. Howtemal cemi Dergahlarda, Cemgahlarda ve büyük hanelerde yapılır.
Howtemal’ın son günü büyük saygı ve değerle karşılanıp kutlamalar geceden sabaha devam eder.
Howtemal’ın son gecesi canlı, cansız tüm varlıkların Hak katına eğildikleri halk arasında kabul görür.
Howtemal günleri boyunca gerekli etkinlikler, kutlamalar önemle yapılır ve Newroz etkinliği ve kutlamasıyla gelecek Howtemal’a kadar Howtemal bayramı sona ermiş olur.
Hakan Kerimoğlu
