Kürtçe’de Hayvan İsimleri ve Anlamları

Kürt kültürü, doğa ve hayvanlarla iç içe geçmiş zengin bir sözlü gelenek taşır. Hayvanlar sadece yaşamın bir parçası değil, aynı zamanda halk anlatıları, masallar ve deyimlerde sıkça yer alır. Bu yazıda Kürtçede hayvanların isimleri, kategorilerine göre örneklerle birlikte sunulmuştur.

🐕 Evcil Hayvanlar (Ajala Malê)

• Kûçik – Köpek
  Kürt köylerinde genellikle evleri korumak için beslenir. Sadakat sembolüdür.

• Pisîk – Kedi
  Kürtçede “pisîk” ya da bazı bölgelerde “pîşîk” olarak da söylenir. Temizlik ve zarafetle ilişkilendirilir.

• Hesp – At
  At, Kürt kültüründe kutsal sayılan hayvanlardan biridir. Özellikle beyaz at (hespa spî) Hızır ile özdeşleşir.

• Bizîn – Keçi
  Yük taşıma ve sütü için beslenir. Sert doğaya dayanıklıdır.

• Mêrik – Horoz
  Sabahın habercisi olarak bilinir. “Mêrika rojê” (günün horozu) gibi deyimlerde geçer.

• Mirîşk – Tavuk
  Yumurtası ve eti için evlerin vazgeçilmezidir.

🐃 Çiftlik Hayvanları (Ajala Cotkarî)

• Ga – İnek
  Süt üretimi için beslenir. Bazı yörelerde “gaw” da denir.

• Bizin – Keçi
  Tüm Kürt bölgelerinde yaygındır.

• Berî – Koyun
  Kürtler için hem et hem de yün kaynağıdır. Çoban kültürüyle özdeşleşmiştir.

• Koç – Kuzu / Erkek koyun
  Bazı ritüel ve kurban törenlerinde önemli bir yer tutar.

🐻 Vahşi Hayvanlar (Ajala Bezar)

• Rûwe – Ayı
  Dağlık bölgelerde yaşar. Güç ve yabaniliğin sembolüdür.

• Şêr – Aslan
  Kürt masallarında cesaretin simgesidir. “Dilê şêrê heye” (aslan yürekli) gibi deyimlerde yer alır.

• Gur – Kurt
  Sürülerin en büyük düşmanıdır ama aynı zamanda bağımsızlığın da sembolüdür.

• Pîlan – Fil
  Kürt masallarında geçen egzotik bir hayvandır.

• Mar – Yılan
  Hem korkunun hem de gizemin sembolüdür. “Dizîya mar” (yılan gibi sinsilik) deyiminde geçer.

🐦 Kuşlar (Balik)

• Kevok – Güvercin
  Barış ve sevginin simgesidir.

• Baz – Şahin
  Özgürlüğün ve yırtıcılığın sembolü. Bazı Kürt aşiretlerinin sembol hayvanıdır.

• Tirêş – Karga
  Bilgelik ve bazen uğursuzlukla ilişkilendirilir.

• Qulîk – Serçe
  Küçük ama çevik bir kuş. Zarifliğiyle bilinir.

🐍 Sürüngenler ve Böcekler (Ajala Rexîn)

• Mar – Yılan

• Ḥesk – Kertenkele

• Ṭintik – Karınca

• Mêngir – Arı

• Tûtî – Papağan

🐟 Suda Yaşayan Hayvanlar (Ajala Avê)

Suda yaşayan hayvanlar, özellikle Fırat ve Dicle nehirleri çevresinde yaşayan Kürt toplulukları için hem geçim kaynağı hem de kültürel öneme sahip canlılardır.

• Masî – Balık
  Tüm Kürt lehçelerinde en yaygın kullanılan kelimedir. Sembol olarak bereketi temsil eder.

• Kîsk – Yengeç
  Nehir kenarlarında görülür. Kabuklu yapısıyla korunmayı simgeler.

• Delfîn – Yunus
  Kürtçede genellikle modern dillerden alınan bir sözcüktür. Zarafet ve zekayla ilişkilendirilir.

• Hûr / Hengûr – Ahtapot
  Nadiren görülse de denizle ilişkili anlatılarda yer bulur.

• Şîr masî – Köpekbalığı
  “Balığın aslanı” anlamındadır. Tehlikeli ama güçlü bir canlıdır.

• Timsah – Tîmsah
  Kürtçede genelde aynı şekilde telaffuz edilir. Bazı folklorik hikâyelerde yer alır.

• Bîng / Kûr masî – Denizatı
  Masallarda veya sembolik anlatımlarda kullanılır.

• Qeltîk – Kurbağa
  Su kenarlarında yaygın olan bu hayvan, bazen uğursuzlukla, bazen yağmur duasıyla ilişkilendirilir.

🧾 Kürtçe Hayvan İsimleri – Mini Sözlük