Derslm, Împaratorîya Osmanlî ra heta Cumhurîyeta Tirkîyayî derdo de giran bî u homa nîyama bî çareser kerdenê. Cumhurîyeto ke nêwî sazbîyênê serva şaranê bînan rê heqqê nasbîyayÎnê wad kerdî bî lakîn no wadê xo nîyardî bî hurêndî. Temsîlkarên şarên Kurdîstanîyan seweta bawerîya nayê kêwtî şer u mabenê qadroyên sazkarî de cayê xo guretî bî. Çi ke dewleta ke nêwî awan bîyênê dewleta Kurd u Tirkan pîya bî. Nî qesêy ke ama bî dayenê dima Lozanî xovîr ra bî. Kamo ke verva ci vêcîya kî cirê surginîyê ya kî darêestenê nesîv bî. Şarê Kutdistanî no xapnayîşî qebul nêkerd. Wastena statu ya ke Qoçgîrî de amay bî bêyan kerdenê serî de Sêx Seîd, Agirî u Zîlan de her ke şî bî berz. Onca kî perodayîşa heq u huquqê Kurdan pêrunê zê “îsyan”î ama dîyayenê u ebi zorbazîye şikîya. Dersîm Osmanlî ra nat bîyayîşê xo ya “otonom/xoser ” “kelayê pêyên” amênê dîyayenê coka maruzê zilma de zalîmî bî; 4ê gulana 1937de Misleta Wezîran ra qerar vêcîya u no “kelayê pêyên”î de qirkerdenê henên bî ke dîna de bêemsal bî. No jenosîdo ke tarîxo nêjdîyînê de ke “terteleyê Dersimî” name beno, sêy serran ra zêdê ke wêşîya xo ebi xoserîyê ramito, no statuya xo seveknayîşî ra bîn çîyê nêkerd bî. Çi hêyf ke na wastena xozayî u însanîyê re cîwaba dewletê qirrkerdiş u surgunîyê bî.
38î ra nata usilo înkarî u dêwnakerdayî ke dewletê xo rê dewr gurêto êwro kî ebi şekl u versîyonên polîtîk gurêneno. Mabênî ra 84 serrî vêrd ra la înkar u asîmîlasyon hemî dek u dolabê xo xo berdewam keno. Sîstemo ewroyîn ebi referansên vizêrînî ser ra raa xo rameno. Kêy ke talebên sarê Kurdan bêro ziwan partîyên Enqereyî şur u mertalên “ulusal”î kenê pay. Ziwanê ma rê, îtîqatê ma rê u herdê ma rê hutmetê nêdanê homa. Heqên sarê mayo tewr xasî ya hemwelatî kî mewzu baîs bo a taw vatena tultamaşîya “bekaa dewletê” erzîno ver u yêno birnayenê. Vizerî çiko ke ecdadê ma rê sey “suc “î amo îsnat kerdenê êwro kê erzîno ma ser. Ziwanê ma, îtîqatê ma, herdê ma ser de bandorê yasax u qadexeyan homa kî domnenê. Wertê pîyabîyêyîne de; ebi raya muhtevayê demokratîk telebên xo rêz bi rêz vatenê ra caru pêyser nevindenîmê. Dewletê çi suco ke herdê ma de kerdo, cad kenîmê ke înan de bêro rîyê verî. Çi ke Tirkîya çiqa ke meseleyî ke bîyê înan de bêro rîyê ver, hentê taw bena wareyê azadî u haştîyê. Ma serva royê zon u zagonê xo ya qedimî rê weşîyayîş u xoverdayîşê xo ra caru nêtexelînîmê. No sewetê ra, serra 84.na terteleya Dersîmî de talebên sarê xo rêyna rîyaqomî rê deklere kenîmê u perskenîmê.
Serrên1937-38î de qirkerdişo ke Dersîm de virajîyo ebi raya resmî bêro naskerdenê u serva haştîya omedî bêro rîyî ver.
Dersim Araştırmaları Merkezi
